Μόνο πρακτική αριθμητική απαιτείται για να συμφωνήσουμε ότι η χώρα μας μπορεί να δεχθεί πεπερασμένο αριθμό μεταναστών.

Μόνο κοινή λογική απαιτείται για να συμφωνήσουμε ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσει άμεσα και συγκροτημένα τη λαθρομετανάστευση. Και μόνο στοιχειώδης δημοκρατική και ανθρωπιστική ευαισθησία απαιτείται για να συμφωνήσουμε ότι θα πρέπει να το κάνει διασφαλίζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα κεκτημένα του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Με το σκεπτικό αυτό φαίνεται να συμφωνεί η πλειονότητα των πολιτών.

Ωστόσο, οι αντιδράσεις κατοίκων πόλεων στις οποίες επιχειρήθηκε η εγκατάσταση κέντρων κράτησης μεταναστών, καταδεικνύουν ότι η θεραπεία απέχει πολύ από τη διάγνωση. Η επιχείρηση «Ξένιος Ζεύς» (ακούγεται σαν αυτοσαρκασμός, αλλά μάλλον πρόκειται για επικοινωνιακή μπαρούφα) ενεργοποίησε όλα τα σύνδρομα, τα οποία εκδηλώνονται σε τοπικές κοινωνίες όταν πρόκειται πλησίον τους να κατασκευαστούν μονάδες ή συστήματα που ενέχουν πραγματικούς ή φανταστικούς κινδύνους, ή να εγκατασταθούν ανεπιθύμητες μονάδες, όπως φυλακές, κέντρα αποτοξίνωσης κ.λπ.

Τοπικές αρχές και πολίτες καταλήφθηκαν άλλοι από σκληρό, άλλοι από ήπιο «νιμπισμό»: Ναι, πρέπει να γίνουν τα κέντρα κράτησης μεταναστών, αλλά «όχι στην αυλή μου» -αντιδράσεις που συνοψίζονται στο σύνδρομο ΝΙΜΒΥ (Not In My BackYard), η απλούστερη νεοελληνική εκδοχή του οποίου είναι «το σύνδρομο του κάδου απορριμμάτων» («Ε, όχι και μπροστά στο σπίτι μου!»). Γνωρίζοντας καλά ότι η επιχείρηση ενέπιπτε σε δραστηριότητες τύπου LULU (τοπικά ανεπιθύμητες χρήσεις γης, Locally Unwanted Land Uses), το υπουργείο έδρασε αιφνιδιαστικά. O ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται ότι δεν μπορεί να απαλλαγεί από τα NIABY (Not in Any Backyard) και ΒΑΝΑΝΑ (Build Absolutely Nothing Anywhere Near Anything), και κάποιες συνιστώσες του από το CAVE (Citizens Against Virtually Everything). Από την άλλη, σε μια χονδροειδή παραλλαγή του YIMBY (Yes In My Backyard), σκόρπιες φωνές ισχυρίστηκαν ότι… «Θα πάρουμε λεφτά» και ότι… «Θα δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης»!

Ο νιμπισμός

Η εν ονόματι του δημοσίου συμφέροντος δογματική εναντίωση στον νιμπισμό, ιδίως όταν συνοδεύεται με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για παράλογη συμπεριφορά, στενότητα αντιλήψεων και τοπικισμό, περιπλέκει τα πράγματα. Ασφαλώς το ίδιον συμφέρον εμπλέκεται στις αντιδράσεις. Ωστόσο, οι κάτοικοι που γειτνιάζουν με σχεδιαζόμενο έργο, έχουν δικαίωμα να ανησυχούν για τις επιπτώσεις στην υγεία τους, τη μείωση της αξίας της ακίνητης περιουσίας τους, την υποβάθμιση της εικόνας της πόλης και της ποιότητας της ζωής τους. Τέτοιες ανησυχίες εκδηλώνονται σε όλες τις χώρες και δεν αποτελούν ελληνική πατέντα. Άλλωστε, το επιχείρημα ότι πρόκειται για έργα ευρύτερου δημοσίου συμφέροντος, δεν είναι πολύ πειστικό για όσους υφίστανται μεν τις συνέπειες, αλλά αποκομίζουν λίγα από τα ευρέως διαχεόμενα οφέλη.

Κατά κανόνα, οι αρνητικές συμπεριφορές τροφοδοτούνται από μια εκατέρωθεν δυσπιστία: ούτε το κράτος εμπιστεύεται τους πολίτες, ούτε οι πολίτες το κράτος. Το κράτος φοβάται ότι εύκολα η κατάσταση μπορεί να εκτραπεί -εδώ για ψύλλου πήδημα γίνεται κατάληψη (φυσικά «συμβολική») υπουργείων. Από την άλλη, μια μακρά παράδοση προχειρότητας, η απουσία αξιόπιστων ελεγκτικών μηχανισμών και η υπόνοια εξυπηρέτησης ποικίλων συμφερόντων, ενισχύουν την αρνητική στάση των πολιτών. Αποτέλεσμα: αν δεν μπορείς να συζητήσεις, συγκρούεσαι. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο νιμπισμός είναι ιδιάζον φαινόμενο που χρειάζεται ειδική διαχείριση.

Το θλιβερό είναι ότι νοιώθουμε πως πάμε προς τα πίσω, αντί να βελτιώνουμε τους τρόπους επίλυσης των διαφορών μας. Αλλά πώς να αισιοδοξείς, όταν βλέπεις την έξαλλη συμπεριφορά θεσμικών παραγόντων. Ο δήμαρχος της Κορίνθου δηλώνει στεντορείως ότι η πόλη βρίσκεται σε «εμπόλεμη κατάσταση», απειλεί να σταματήσει την αποκομιδή σκουπιδιών από το 6ο Σύνταγμα Πεζικού και να διακόψει την υδροδότησή του -και για να κάνει τις απειλές να ακούγονται εντελώς γελοίες, ισχυρίζεται ότι αυτά γίνονται για καθυστερημένες οφειλές προς το Δήμο. Για να μην κατηγορηθεί ως ρίψασπις, ο δήμαρχος της Καλαμάτας προειδοποιεί ότι θα καλέσει στρατιωτικό προσκλητήριο αν μεταφερθούν μετανάστες στο στρατόπεδο της πόλης του: «Θα καλούσαμε τον κόσμο -και τους πενηντάρηδες και τους εξηντάρηδες- να φορέσουν στρατιωτικά ρούχα και να μπούνε μέσα. Εκεί είναι οι πρόγονοί μας και η ιστορία μας». Άντε να βρεις άκρη. Άντε να βρουν τα όποια δίκαιά τους οι δήμαρχοι και οι κάτοικοι και να ψέξεις το υπουργείο που δεν άνοιξε προηγουμένως διάλογο μαζί τους.

Παρ’ όλα αυτά, είναι σφάλμα να τσουβαλιάζεται ο (έστω αδικαιολόγητος) νιμπισμός μαζί έναν υφέρποντα ή ανοικτό ρατσισμό. Όντως δεν έχουμε να κάνουμε με «καθαρό» νιμπισμό. Η εμπλοκή ακροδεξιών έχει καταστήσει ασαφή τα όρια μεταξύ νιμπισμού και ρατσισμού. Εν πάση περιπτώσει, όμως, ο συλλήβδην χαρακτηρισμός ως «ρατσιστών» όσων αντιτίθενται στην εγκατάσταση κέντρων κράτησης μεταναστών στην πόλη τους, θα διευκολύνει τους ακροδεξιούς να μετατρέψουν τη δικαιολογημένη ή μη οργή κατοίκων, σε μισαλλοδοξία.

Σε άλλες εποχές αυτό θα ήταν αδιανόητο. Σήμερα, οι πολίτες είναι ευάλωτοι. Υπό αφόρητη οικονομική και ψυχολογική πίεση, ψάχνουν έναν μπούσουλα. Αν δεν βρουν δημιουργική διέξοδο, θα αναζητήσουν αποδιοπομπαίους τράγους και οι άμεσα διαθέσιμοι είναι οι λαθρομετανάστες. Ο γνωσιακός μηχανισμός της «παραπλανητικής συσχέτισης», διευκολύνει τον ρατσισμό. Η γνωσιακή αυτή διεργασία βασίζεται στην τάση να εστιαζόμαστε περισσότερο σε σπάνια αντικείμενα ή ιδιότητες. Στην προκειμένη περίπτωση, λόγω της μοναδικότητας τόσο της πληθυσμιακής ομάδας, όσο και του ιδιάζοντος χαρακτηριστικού (μετανάστες και εγκληματικότητα), διαμορφώνεται λανθασμένη συσχέτιση μεταξύ τους, άρα δημιουργείται ένα εσφαλμένο, αρνητικό στερεότυπο για την ομάδα. Αν σε κάθε μετανάστη φτάσεις να βλέπεις έναν πιθανό εγκληματία, ένα μικρό βήμα χρειάζεται για τη μισαλλοδοξία.

Συγκινησιακή ουδετερότητα;

Οι βίαιες αντιδράσεις μελανοτισέρτηδων χρυσαυγιτών, με αφορμή τα κέντρα κράτησης μεταναστών, αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης ρατσιστικής δράσης. Εντός του Κοινοβουλίου, βουλευτής της Χρυσής Αυγής αποκαλεί τους λαθρομετανάστες «σκουπίδια», άλλος επιτίθεται στον πρόεδρο της Πακιστανικής Κοινότητας και σε βουλευτή, ανακοινώνεται η οργάνωση ταγμάτων ασφαλείας, ενώ πληθαίνουν οι αναρτήσεις σε σκουπιδο-ιστολόγια περί «φυλετικής καθαρότητας». Αυτοί οι δήθεν αγανακτισμένοι είναι στην πραγματικότητα οι κήρυκες της μισαλλοδοξίας και της βίας.

Ο Αριστοτέλης μάς έχει προειδοποιήσει να μη συγχέουμε την οργή με το μίσος (Ρητορική 1382a, μτφρ. Δ. Λυπουρλής). «Η οργή γεννιέται από πράγματα που στρέφονται προσωπικά εναντίον μας, ενώ μίσος υπάρχει και όταν τα πράγματα δεν στρέφονται προσωπικά εναντίον μας». Επιπλέον, το μίσος στρέφεται και εναντίον κατηγοριών ανθρώπων (Εβραίοι, ομοφυλόφιλοι, ψυχικά ασθενείς κ.ο.κ., εν προκειμένω τα «σκουπίδια») που θεωρούνται εγγενώς κακοί ή εκφυλισμένοι. «Έπειτα η οργή στρέφεται εναντίον συγκεκριμένων προσώπων… ενώ το μίσος το αισθανόμαστε και για κατηγορίες ανθρώπων». Και επειδή αυτά τα άτομα θεωρούνται ανίατα, για να αποκαθαρθεί η χώρα (ο πλανήτης, ορθότερα) θα πρέπει να εξοντωθούν: «Ο θυμωμένος ένα μόνο θέλει: να υποφέρει με τη σειρά του και αυτός με τον οποίο ο ίδιος είναι θυμωμένος, ενώ αυτός που μισεί, επιθυμεί να πάψει να υπάρχει ο άλλος». Ο φασισμός δεν μπορεί να επιβιώσει αν δεν υπάρχει ένας εχθρός που να τροφοδοτεί το μίσος, τη βία και τον αφανισμό.

Συνεπώς, η αντιμετώπιση της λαθρομετανάστευσης από την Πολιτεία, θα επιφέρει μεγάλο πλήγμα σε αυτόν τον συρφετό που στρέφεται εναντίον των στοιχειωδέστερων αξιών του πολιτισμού μας. Αλλά δεν φτάνει. Ακροδεξιοί και φασιστοειδή δεν αντιμετωπίζονται ρουτινιέρικα. Όσοι συμπεραίνουν, αναλύοντας την έξαρση του φαινομένου, ότι θα πρέπει πρωτίστως να καταπολεμηθούν οι βαθύτερες αιτίες του, υποτιμούν τη σοβαρότητα της κατάστασης. Διότι μέχρι τότε, η μισαλλοδοξία μπορεί να έχει μολύνει την κοινωνία (και να έχουν μαχαιρωθεί κάμποσοι…). Το χειρότερο είναι ότι τέτοιες προσεγγίσεις, παραπέμποντας στο άδηλο μέλλον την αντιμετώπιση του προβλήματος, ενισχύουν την αδιαφορία και την αδράνεια. Και το μόνο που δεν χρειαζόμαστε σήμερα είναι συγκινησιακή ουδετερότητα απέναντι στη μισαλλοδοξία.

* O K. Π. Αναγνωστόπουλος είναι Καθηγητής ΔΠΘ, Πρόεδρος-Γενικός Διευθυντής ΕΙΕΑΔ (Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμμικού