Σ’ένα παράλληλο σύμπαν, ο πρωθυπουργός της χώρας μας – μετά από αφόρητες πιέσεις στο εσωτερικό – μεταβαίνει συμβολικά στη Στρογγύλη, το ανατολικότερο νησί των Δωδεκανήσων, και με διάγγελμα στον ελληνικό λαό ανακοινώνει τη θέσπιση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας.

Στη συνέχεια, η ανακήρυξη της ΑΟΖ υπερψηφίζεται στη Βουλή και ως νόμος του κράτους υποβάλλεται στον ΟΗΕ για γνωστοποίηση. Η Τουρκία αντιδρά άμεσα και με διάβημα διαμαρτυρίας κατά της Ελλάδας καταδικάζει τη μονομερή αυτή ενέργεια, θεωρώντας πως ναρκοθετεί τις διμερείς διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας. Παράλληλα, προειδοποιεί πως οποιαδήποτε αλιευτική δραστηριότητα ή έρευνα για υδρογονάνθρακες πέραν των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο θα θεωρείται επιθετική ενέργεια και θα αναχαιτίζεται από τα τουρκικά πολεμικά πλοία. Στη διαμάχη εμφανίζεται και η ΠΓΔΜ, η οποία επικαλούμενη τις διατάξεις του Δικαίου της Θάλασσας (1982) και της Ενδιάμεσης Συμφωνίας (1995) διεκδικεί ως «περίκλειστο κράτος» αλιευτικά δικαιώματα στην ελληνική ΑΟΖ.

Την ίδια ώρα, ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας μεταβαίνει εσπευσμένα στην Αίγυπτο, όπου σε μυστικές συνομιλίες με το «αδελφό» μουσουλμανικό καθεστώς «ανακαλύπτουν» κοινά θαλάσσια σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο. Για τον καθορισμό τους σχεδιάζουν μια οροθετική γραμμή που  αποκόπτει τα θαλάσσια σύνορα Ελλάδας και Κύπρου, απομονώνοντας πλήρως την επήρεια του Καστελόριζου, στο οποίο για λόγους «ευθυδικίας» υπέρ της Τουρκίας αναγνωρίζεται μόνο δικαίωμα αιγιαλίτιδας ζώνης 6 ν.μ. Σε παράλληλες συνομιλίες, η Άγκυρα διαμηνύει σε αυστηρό ύφος στην Αλβανία να αρνηθεί οποιαδήποτε οριοθέτηση προτείνει η Ελλάδα στο Ιόνιο με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, εμμένοντας στην πρόσφατη απόφαση του Συνταγματικού της Δικαστηρίου. Θορυβημένη, τέλος, και η τουρκική στρατιωτική ηγεσία, αποφασίζει επίδειξη ισχύος στο Αιγαίο με ασκήσεις απόβασης από τη «Στρατιά του Αιγαίου», παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου, υπερπτήσεις πάνω από τα «γκρίζα νησιά» Φαρμακονήσι και Αγαθονήσι και εντολή στο νέο ωκεανογραφικό σκάφος Σισμίκ ΙΙ να ξεκινήσει άμεσα υποθαλάσσιες έρευνες σε περιοχές «τουρκικής υφαλοκρηπίδας».  

Επιστρέφοντας τώρα στο δικό μας σύμπαν, οι γεωπολιτικές εκκρεμότητες στον στενό θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου είναι ένα ζήτημα εξαιρετικά δαιδαλώδες και πολιτικοποιημένο που δεν επιδέχεται εύκολες – πόσο μάλλον μονομερείς – λύσεις. Η δύσκολη γεωμορφολογία του Αιγαίου, η επικάλυψη των θαλάσσιων ζωνών λόγω εγγύτητας με τις αντικείμενες ακτές της Τουρκίας, ο τουρκικός αναθεωρητισμός σε συνδυασμό με την ελληνική υποχωρητικότητα, αλλά και η παρελκυστική πολιτική της Άγκυρας στην προοπτική μιας de jure λύσης είναι παράγοντες που οδηγούν τις διαπραγματεύσεις σε αλλεπάλληλα αδιέξοδα. Ωστόσο, η «ενεργειακή επανάσταση» γύρω από τις θάλασσες και η ανάγκη ένταξης των δύο χωρών στον υπό διαμόρφωση ενεργειακό χάρτη θα τις αναγκάσουν – αργά ή γρήγορα – να επανέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την υφαλοκρηπίδα, αυτή τη φορά με διάθεση οριστικών διευθετήσεων. Κι εκεί η χώρα μας – απαλλαγμένη από φοβικά σύνδρομα και διαχειριστικές πολιτικές του παρελθόντος – οφείλει να επιστρατεύσει το νομικό της οπλοστάσιο και να αντιπαρατάξει συμμαχίες και συμφέροντα που η Τουρκία δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει.

Μια μονομερής, λοιπόν, ανακήρυξη ΑΟΖ από τη χώρα μας όχι μόνο θα αναιρέσει τις μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις για την υφαλοκρηπίδα, αλλά θα δώσει την κατάλληλη ευκαιρία στην Τουρκία να εμφανιστεί πιο άκαμπτη και αδιάλλακτη στις αιτιάσεις της και να στραφεί ενδεχομένως προς «άλλα μέσα». Άλλωστε, με τη θέσπιση ΑΟΖ το ζήτημα της οριοθέτησης στο Αιγαίο δεν ξεπερνιέται, την ώρα που η υφαλοκρηπίδα είναι μια νομικά πιο ισχυρή ζώνη που καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις επιδιώξεις της χώρας μας. Πράγματι, η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στο υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας αποτελεί απόλυτο και αυτοδίκαιο κυριαρχικό μας δικαίωμα, το οποίο δεν απαιτεί καμία ρητή διακήρυξη και δεν υπόκειται σε κανέναν περιορισμό υπέρ «γεωγραφικά μειονεκτούντων ή περίκλειστων κρατών». Οι επιπλέον δυνατότητες αλιείας στη «θαλάσσια κολώνα», δημιουργίας θαλάσσιων αιολικών πάρκων και προστασίας του ενάλιου πλούτου περάν της αιγιαλίτιδας ζώνης, που παρέχει η ΑΟΖ, είναι ζητήματα που μπορούν εύκολα να διευθετηθούν στη βάση μιας προγενέστερης συμφωνίας για την υφαλοκρηπίδα και κατ’εφαρμογή της διεθνούς πρακτικής του ενιαίου θαλάσσιου συνόρου (που περιλαμβάνει τόσο την ΑΟΖ όσο και την υφαλοκρηπίδα).

Είναι λοιπόν φανερό ότι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας με την Τουρκία είναι ένας Ρουβίκωνας που θα πρέπει υποχρεωτικά να διαβούμε – και όχι συνεχώς να αποφεύγουμε. Στον βαθμό μάλιστα που σχετίζεται με την οριστική άρση των αμφισβητήσεων στο Αιγαίο και τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας μας στον τομέα της ενέργειας, η θαλάσσια οριοθέτηση θα πρέπει να ειδωθεί ως μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την επίλυση του οντολογικού προβλήματος της «εθνικής βιωσιμότητας» (Π. Κονδύλης). Κι αν η Άγκυρα συνεχίζει να αρνείται οποιαδήποτε οριοθέτηση με ασφάλεια διεθνούς δικαίου, δεν έχουμε παρά να την ενοχοποιούμε διαρκώς στα μάτια της διεθνούς κοινότητας ως επίμονο αντιρρησία (persistent objector) των διεθνώς αναγνωρισμένων εθίμων και κωδικοποιημένων αρχών του Δικαίου της Θάλασσας.

*Ο Βασίλειος Σταθόπουλος είναι νομικός-διεθνολόγος και εργάζεται στις Βρυξέλλες.

Protagon.gr