Το 2008 συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την έγκριση του Καταστατικού  της Αρμενικής Κοινότητας Αθήνας-Πειραιά. Η εμφάνισή τους στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο παρατηρείται ήδη την πρώιμη βυζαντινή εποχή ενώ η συνεχής παρουσία τους στην Ελλάδα κατά τους νεότερους ιστορικούς χρόνους χρονολογείται τουλάχιστον από το 1669  όταν αποκτούν τον πρώτο τους λατρευτικό χώρο στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στην Θεσσαλονίκη και την Κομοτηνή εμφανίζονται κατά το18ο αιώνα, ενώ  από το 1870 περίπου ιδρύθηκε Αρμενική παροικία στην Αλεξανδρούπολη , από Αρμένιους που εργάζονταν στον σιδηρόδρομο. Πρόσφυγες Αρμένιοι ήρθαν από την Μικρά Ασία το 1921-1923 και έφθασαν περίπου τις 100.000. Στην συνέχεια έφυγαν προς άλλες χώρες ενώ κατά την απογραφή του 1940 απογράφηκαν 27.000 άτομα  με μητρική γλώσσα την Αρμενική. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί από αυτούς έφυγαν για τη Σοβιετική Αρμενία.

Κατά την περίοδο της  προσφυγιάς ιδρύθηκαν στις Ελληνικές πόλεις αρμενο-συνοικίες , όπως το «Αρμενοχώρι» στις Συκιές Θεσσαλονίκης ή  τα «Αρμενικά» στην Κοκκινιά του Πειραιά όπου οι Ναζί εκτέλεσαν πολλούς Αρμενίους για την αντιστασιακή τους δράση. Στην Κομοτηνή η αρμενική συνοικία προϋπήρχε της έλευσης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία αλλά γρήγορα πήρε την ονομασία «Αρμενιό» μετά την έλευση αυτών. Γρήγορα καταξιώθηκαν οικονομικά, επιστημονικά, κοινωνικά ενώ μέχρι το 1968 απέκτησαν και οι τελευταίοι την Ελληνική υπηκοότητα.

Από το 1992 ήρθαν και οι τελευταίοι νεο-πρόσφυγες Αρμένιοι από την Ε.Σ.Σ.Δ., οι οποίοι ως επί το πλείστον ήταν παντρεμένοι  με Έλληνες. Αυτοί ήταν περίπου 50.000. Κυριότερες αιτίες ήταν τα «ανοίγματα» της περεστρόικα, οι κακές κοινωνικοοικονομικές  συνθήκες στην τέως Ε.Σ.Σ.Δ., ο πόλεμος του Καραμπάχ και ο οικονομικός αποκλεισμός της Αρμενίας. Τέλος μια ακόμη σημαντική αιτία ήταν ο δυνατός σεισμός του 1988 που κατάστρεψε σχεδόν τα πάντα στο ΒΔ τμήμα της χώρας. ΄Ετσι μεταξύ 1992-1995 παρουσιάσθηκε μεγάλο κύμα εισροής Αρμενίων προς την Ελλάδα. Σήμερα σε όλη την Ελλάδα ζούνε 60.000 Αρμένιοι (50.000 νεοπρόσφυγες και 10.000 παλιοί Αρμένιοι).

Από πλευράς διοίκησης οι Αρμένιοι της Ελλάδας διοικούνται  από το « Κεντρικό-Εθνικό  Συμβούλιο των Ορθοδόξων Αρμενίων» που έχει έδρα την Αθήνα. Αποτελείται από 42 άτομα  , κληρικούς και λαϊκούς που εκλέγονται από τις τοπικές κοινότητες κάθε 6 χρόνια , οι οποίες στέλνουν αντιπροσώπους ανά 200 άτομα έναν αντιπρόσωπο. Η εθνική ,αυτή, κληρικο-λαϊκή συνέλευση εκλέγει ένα 9μελές Πανελλαδικό Κεντρικό Συμβούλιο που ασχολείται με τα γενικά ζητήματα των Αρμενίων της Ελλάδας.

Από πλευράς Εκκλησίας η Αρμενική Εκκλησία διοικείται από 4 Πατριαρχεία.. Την πρωτοκαθεδρία έχει η Αγία Έδρα του Ετσμιατζίν στην Αρμενία, και έπεται ο Μεγάλος Οίκος της Κιλικίας (Λίβανος). Ακολουθούν το Αρμενικό Πατριαρχείο της Ιερουσαλήμ και το Αρμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.  Στο Πατριαρχείο του Λιβάνου ανήκει και η Αρμενική Εκκλησία της Ελλάδας, εκτός από την ημιαυτόνομη Αρμενική Εκκλησία της Κρήτης που ανήκει στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και την Εκκλησία της Παναγίας στον Περιστέρι των Αθηνών που υπάγεται στην Αγία Έδρα του Ετσμιατζίν. Οι διαφορές τους δεν είναι θρησκευτικές , αλλά μόνο διοικητικές.

ΚΟΜΟΤΗΝΗ

Στην Κομοτηνή υπήρχαν Αρμένιοι από τον 18^ο αιώνα. Πληθυσμιακά ο αριθμός τους ενώ το 1911 ήταν 500 άτομα, το 1923 λόγω του προσφυγικού κύματος είχε φθάσει τα 2.085. Το 1947 όμως – στα πλαίσια της μεταπολεμικής σοβιετικής προπαγάνδας για τον εποικισμό της αποδεκατισμένης μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Σοβιετικής Αρμενίας – αναχώρησαν για την ΕΣΣΔ εκατοντάδες Αρμένιοι της Κομοτηνής με αποτέλεσμα το 1950 ο αριθμός τους να έχει μειωθεί στους 150. Αυτός ο αριθμός παρέμεινε  μέχρι το 1990 οπότε άρχισαν να έρχονται οι Αρμένιοι νέο-πρόσφυγες – ελληνικής καταγωγής οι περισσότεροι λόγω των μεικτών γάμων – οπότε ο αριθμός των Αρμενίων της Κομοτηνής έφθασε στους 925 (800 νεοπρόσφυγες και 125 παλιοί Αρμένιοι).

Η Αρμενική Εκκλησία της Κομοτηνής είναι η έδρα όλης της Αρμενικής Εκκλησίας της Θράκης , ενώ Αρμενικές Εκκλησίες και Αρμενικές Κοινότητες υπάρχουν  στην Αλεξανδρούπολη, στο Διδυμότειχο, στην Ξάνθη και στην Ορεστιάδα (η κοινότητα της Ορεστιάδας εξυπηρετείται από την εκκλησία του Διδυμοτείχου). Ο ιερέας λειτουργεί κάθε Κυριακή και σε διαφορετική πόλη.

Οι ντόπιοι Αρμένιοι είναι οικονομικά εύποροι και καταξιωμένοι αστοί. Οπότε θεωρούν υποχρέωση τους να βοηθούνε τους νεοφερμένους.  Όσους λοιπόν είναι εγγεγραμμένοι στην Κοινότητα, τους επισκέπτεται ο ιερέας και απευθύνεται ιδιαίτερα στα παιδιά τα οποία προτρέπει να πηγαίνουν στα φροντιστήρια που διοργανώνει η Αρμενική Εκκλησία για την εκμάθηση της Αρμενικής γλώσσας (υπάρχουν αρκετά παιδιά από τους νεοφερμένους που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και δεν γνωρίζουν την Αρμένικη γλώσσα) Αγγλικών, μουσικής και στους ενήλικες , Ελληνικών.

Οικονομικά η Αρμενική Κοινότητα Κομοτηνής είναι αρκετά εύπορη και στηρίζει το φιλανθρωπικό της έργο σε μια ουδόλως ευκαταφρόνητη περιουσία που έχει δημιουργηθεί από κληροδοτήματα πιστών και ευεργετών ανά τους αιώνες. Από τα έσοδα των ακινήτων στηρίζει και άλλες Αρμενικές κοινότητες και ενισχύει χορευτικά συγκροτήματα και χορωδίες.  Στηρίζει όπως προαναφέρθηκε και τους νεοπρόσφυγες. Από πλευράς  ιδρυμάτων , εκτός από την Αρμενική Εκκλησία στην Κομοτηνή υπάρχει η Αρμενική Λέσχη με τμήμα Μουσείου και Αρμενικής Νεολαίας, , ο Εκπολιτιστικός- Μορφωτικός Όμιλος Αρμενίων Κομοτηνής  με χορωδία και χορευτικό τμήμα καθώς και ο Αρμενικός Σταυρός του Ελέους – τμήμα γυναικών – που στηρίζει τους φοιτητές και βοηθά τους ηλικιωμένους, τους ανήμπορους ενώ παράλληλα οργανώνει εράνους για φιλανθρωπικές δραστηριότητες στην Αρμενία.

Στον επαγγελματικό και επιχειρηματικό τομέα οι Αρμένιοι της Κομοτηνής έχουν να επιδείξουν μεγάλη και ποικίλη δραστηριότητα.  Ο δυναμισμός τους δεν εξαντλήθηκε μόνο στις επιχειρήσεις , αλλά διοχετεύτηκε και στην ανάπτυξη ενός έντονου φιλανθρωπικού και πολιτιστικού έργου. Οι παλιοί Αρμένιοι της Ελλάδας και ιδιαίτερα  της Θράκης , παρά την όποια Αρμενική τους εθνική συνείδηση, έχουν ενταχθεί πλήρως στην Ελληνική κοινωνία  και  δρούνε μέσα σε αυτήν. Από πλευράς επαγγελματικής τους προσφοράς  , από παλιά και μέχρι σήμερα,  είναι αργυροχρυσοχόοι, χρυσοχόοι, καπνέμποροι, ξυλέμποροι, ράφτες, έμποροι αυτοκινήτων, επιστήμονες κ.λ.π

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε το βιομήχανο και μεγάλο ευεργέτη Γκαρμπίς Ακτεριάν, ο οποίος ανάμεσα στις λοιπές ευεργεσίες συνέδραμε στην ίδρυση του ΚΑΠΗ  Κομοτηνής. Άλλος πάλι ο Μιγκιρντίτς Χατζιάν, παλιός μεγαλομέτοχος  Αεριούχων Ποτών Κομοτηνής. Θεματοφύλακες μιας πασίγνωστης εμπορικής επωνυμίας της πόλης είναι και οι Δαγκαζιάν. Ιδιοκτήτες βιομηχανίας πηλικίων κατά το παρελθόν, δραστηριοποιούνται τα τελευταία 60 χρόνια στην κατασκευή κοσμημάτων εξάγοντας σήμερα σε πάνω από 15 χώρες.

Εκτός από τους παραπάνω, σήμερα υπάρχουν και άλλοι οικονομικά επιφανείς Αρμένιοι στην τοπική κοινωνία της Κομοτηνής. Έμποροι και επιχειρηματίες, όπως οι Ματεοσσιάν, οι Μικαελιάν, οι Κασπαριάν, οι Μελκονιάν, ο Γκιουλμπεκιάν κ.λ.π ή επιστήμονες και γιατροί όπως  οι Γκιουμουσιάν, ο Γκάρο Εσαγιάν, ο Βαρτάν  Ναζαρετιάν , ο φαρμακοποιός Μιράν Εσαγιάν κ.α.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ

Οι Αρμένιοι κατοίκησαν στην Αλεξανδρούπολη το 1875 και έκτισαν την πρώτη τους Εκκλησία και το πρώτο τους σχολείο. Η εκκλησία αυτή είναι η πρώτη που χτίστηκε στην πόλη!!! Αν και το 1947 η κοινότητα αριθμούσε 800 άτομα  ο αριθμός αυτός έπεσε ώστε μέχρι το 1990 να αριθμεί  50 άτομα. Μετά το 1992 με το κύμα των νεοπροσφύγων όμως  έφθασε τους 2.500 αφού στον Εβρο έφθασαν αρκετές χιλιάδες Αρμενίων.  Από τους νεοπρόσφυγες που έφθασαν στον Έβρο, οι 500 περίπου βαπτίσθηκαν στην Ελληνο- Ορθόδοξη Εκκλησία για δικούς τους λόγους. Οι ντόπιοι Αρμένιοι συμμετείχαν πάντα στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης, μια και σαν παλιοί και οικονομικά ισχυροί  στήριζαν την περιοχή τους.  Για παράδειγμα η βιομηχανία αλεύρου « Μύλοι Θράκης Α.Ε» δημιουργήθηκε από τον Ονίκ Ατζεμιάν, ενώ ο Χατζήκ Χατζηκιάν έμπορος, παραχώρησε το οίκημα όπου σήμερα βρίσκονται οι λιμενικές αρχές.

Ακόμη και σήμερα  η αστική  αρμενική κοινωνία είναι υπαρκτή στην Αλεξανδρούπολη και ενδυναμώθηκε περαιτέρω από τους νεοφερμένους. Πασίγνωστοι στην πόλη οι έμποροι όπως ο Χάμπο Μαρουκιάν, έμπορος κάρβουνων, ο Λουίς Ντισλιάν, ιατρός, οικ. Σαρκισιάν , έμποροι, οικ. Βαρτάν Κουρμπανιάν, κατάστηματα οπτικών και κοσμηματοπωλεία και πολλοί άλλοι.

Όπως και στις άλλες πόλεις της Ελλάδας έτσι και στην Αλεξανδρούπολη υπάρχει Αρμενική  Εκκλησία, και Λέσχη όπου γίνονται κάθε Σαββατοκύριακο φροντιστηριακά  μαθήματα Αρμενικής γλώσσας και Αρμενικής Ιστορίας σε 50 παιδιά,. Υπάρχει επίσης ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αράμ Χατσατουριάν και ο Ποδοσφαιρικός Σύλλογος « Αραράτ».

ΞΑΝΘΗ

Μια  από τις πιο δραστήριες Αρμενικές κοινότητες . Μέχρι το 1950 αριθμούσε περίπου 500 μέλη. Στην συνέχεια ο αριθμός αυτός μειώθηκε , ενώ μετά το 1992 ο αριθμός τους και πάλι αυξήθηκε λόγω των νεοπροσφύγων.  Από παλιά ήταν οικονομικά ισχυρή κοινότητα , ενώ μεταξύ των ισχυρών και πλουσίων Αρμενίων συγκαταλέγονταν οι καπνέμποροι Τακβοριάν. Υπάρχει Εκκλησία και Λέσχη. Από τις μορφές της πόλης διακρίνουμε και τη δασκάλα πιάνου Αλτουνιάν που δίδαξε στον αείμνηστο Μάνο Χατζηδάκι.

OΡΕΣΤΙΑΔΑ- ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

Η Αρμενική κοινότητα στην Ορεστιάδα ιδρύθηκε το 1920 ενώ του Διδυμοτείχου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Τόσο η Ορεστιάδα όσο και το Διδυμότειχο διαθέτουν μικρά φροντιστηριακά σχολεία για τα παιδιά των νεοπροσφύγων, ενώ μαζί με τους νεοπρόσφυγες του 1992  ο αριθμός τους έχει φθάσει τις κάποιες εκατοντάδες Αρμενίων. Ο Αρμενικός πληθυσμός είναι αστικός. Η εκκλησία λειτουργεί στο Διδυμότειχο αδιαλείπτως από το 1725 πριν πάρει την παρούσα μορφή το 1828.

Σημ. Θερμές ευχαριστίες σε όσους βοήθησαν να συγκεντρωθούν τα παραπάνω στοιχεία και ιδιαίτερα στον παλιό μου μαθητή και σημερινό  πετυχημένο  επιχειρηματία Άκη Δαγκαζιάν.