Σχεδόν ένας στους τρεις εφήβους έχει δεχθεί παρενόχληση ή έχει αντιμετωπίσει επιθετική συμπεριφορά στο Διαδίκτυο το 2019, ενώ περίπου το ίδιο ποσοστό έχει πράξει αναλόγως! Το 2013 ανάλογη συμπεριφορά είχε ένας στους πέντε. Φαινόμενα εξάρτησης από το Διαδίκτυο παρουσιάζει το 37% των εφήβων, το 8% μάλιστα μέτριας ή σοβαρής κλίμακας, έναντι 13% με πρόβλημα διαδικτυακής εξάρτησης το 2013, με τις περιπτώσεις μέτριας ή σοβαρής κατάστασης να περιορίζονται τότε στο 2%. Τον πολλαπλασιασμό των προβλημάτων μέσα σε μόλις πέντε χρόνια αναδεικνύουν τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της μεγάλης έρευνας που πραγματοποιεί η Ελληνική Εταιρεία Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ) σε συνεργασία με το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Στρατηγικές Ανάπτυξης και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Τα πρώτα αποτελέσματα βασίζονται στις απαντήσεις 612 εφήβων ηλικίας 12-18 ετών από διάφορες περιοχές της χώρας. «Βλέπουμε μια εκθετική ανάπτυξη των προβλημάτων από το 2013, που ολοκληρώθηκε η προηγούμενη σχετική έρευνα. Υπάρχει μεγάλη επιδείνωση των στοιχείων, όπως για παράδειγμα στη διαδικτυακή παρενόχληση: το 2013 είχε συναντήσει παρόμοια συμπεριφορά το 20%, το 2019 πάνω από 30%», λέει στην «Κ» η κ. Αρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια παιδιατρικής-εφηβικής ιατρικής στο ΕΚΠΑ και πρόεδρος της ΕΕΕΙ.

Μεγάλο μέρος των εφήβων στη χώρα μας μοιάζει κυριολεκτικά χαμένο στο Διαδίκτυο, ένα φαινόμενο που εμφανίζει δυναμική ανάπτυξη ειδικά μετά τη διάδοση των «έξυπνων» κινητών τηλεφώνων (smartphone), που επιτρέπουν τη διαρκή σύνδεση με το Ιντερνετ. Σε μεγάλο ποσοστό οι έφηβοι «κατοικούν» στον κυβερνοχώρο, καθώς είναι περισσότερες οι ώρες που βρίσκονται συνδεδεμένοι με το Ιντερνετ από όσες δεν είναι. Εξάλλου, το 94% έχει προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα (Ιnstagram, Τiktok, Facebook), με τις οπτικές εφαρμογές να κερδίζουν έδαφος.

Μεγάλη είναι η αύξηση και των περιστατικών παρενόχλησης ή επιθετικής/κακόβουλης συμπεριφοράς. Το 28,4% μάλιστα των ερωτηθέντων έχει κάνει αναφορά για παρενόχληση. Το 32,5% έχει φερθεί βίαια στο Διαδίκτυο, ενώ το 30% έχει βρεθεί αντιμέτωπο με κακή χρήση προσωπικών δεδομένων (όπως π.χ. φωτογραφιών στο Διαδίκτυο). Το 38,5% των νέων είδε κάτι στο Ιντερνετ που τους αναστάτωσε ή τους στενοχώρησε. Το 60,3% έχει μιλήσει (ή γράψει) άσχημα στο Διαδίκτυο, ενώ το 53% έχει δεχθεί λεκτικές επιθέσεις ή έχει βρεθεί μπροστά σε επιθετικό λόγο.

Οι ερευνητές συνδέουν τις εξελίξεις αυτές και με την οικονομική κρίση και τις συνέπειες που είχε στις οικογένειες και στην προοπτική των νέων. 

Τους χαλαρώνει η χρήση του κινητού

Προέκταση του χεριού τους είναι για το μεγαλύτερο μέρος των εφήβων το κινητό τηλέφωνο, καθώς φαίνεται σαν να έχουν όλο τον κόσμο στην παλάμη τους, αλλά συχνά είναι πολλά αυτά που τους διαφεύγουν. Το 30,9% των εφήβων που απάντησε στην έρευνα της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής είπε πως αμελεί να κάνει πράγματα που έχει προγραμματίσει, το 42,6% πως νιώθει κουρασμένος/η, ενώ κοιμάται και λιγότερο, ενώ το 30% απάντησε πως επηρεάζεται, θολώνει, η όρασή του. Παρ’ όλα αυτά, όμως, το 61,6% χαλαρώνει όταν χρησιμοποιεί το κινητό τηλέφωνο, το 28,5% νιώθει αυτοπεποίθηση όταν το χρησιμοποιεί, το 20,3% δηλώνει πως η ζωή του θα ήταν άδεια χωρίς το κινητό, ενώ ένας στους τέσσερις νέους απάντησε πως δεν θα σταματήσει να το χρησιμοποιεί ακόμα κι αν επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητά του.

Εξάλλου, στην έρευνα καταγράφηκε πως το 71% χρησιμοποιεί σχεδόν καθημερινά smartphone, που αποτελεί και τη βασική πύλη εισόδου στο Διαδίκτυο, καθώς στην ηλικία 12-18 ετών οι χρήστες laptop είναι 16,6%, σταθερού υπολογιστή 15% και tablet 10,9%.

Τι σημαίνει όμως εξάρτηση από το Διαδίκτυο; Είναι μια συμπεριφορά που ξεκινά με απώλεια ελέγχου όσον αφορά τη χρήση του Ιντερνετ και σταδιακά μπορεί να οδηγήσει σε έκπτωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, απομόνωση, παραμέληση του σχολείου, αλλά και του ίδιου του εαυτού του χρήστη, απαντά η έρευνα.

Οι επιστήμονες της ΕΕΕΙ μίλησαν για περιπτώσεις παιδιών που «κάηκαν» από την πολύωρη παραμονή στο Διαδίκτυο, ενώ σημείωσαν πως η διαδικτυακή εξάρτηση σχετίζεται και με διατροφικές παρεκτροπές, είτε με τη μεγάλη κατανάλωση σνακ και ανθυγιεινών τροφών μπροστά στην οθόνη, είτε με την προβολή και επίδραση διαδικτυακών προτύπων που ενισχύουν την ανορεξία (ειδικά στα κορίτσια). Επίσης, η διαδικτυακή εξάρτηση σχετίζεται με συναισθηματικές ή και κοινωνικές δυσκολίες, δημιουργώντας συναισθηματικά ευάλωτα άτομα, που δεν ελέγχουν τις παρορμήσεις τους (ακόμα και περιστατικά χειροδικίας μέσα στο σπίτι έχουν καταγραφεί), παρουσιάζουν υπερκινητικότητα κ.λπ.

Οσον αφορά τις πιο εθιστικές χρήσεις, αυτές είναι (σύμφωνα με την αντίστοιχη έρευνα του 2013) ο τζόγος στο Διαδίκτυο (δύσκολα ξεκολλάει κανείς, τρεις φορές πιο εθιστικός από μια «κανονική» χρήση), τα κοινωνικά δίκτυα και τα ηλεκτρονικά ή διαδικτυακά παιχνίδια (2,6 φορές πιο εθιστικά).

«Αυτόχθονες οι νέοι στις νέες τεχνολογίες»

«Η εφηβική υγεία δεν είναι παθολογία, η εφηβεία δεν είναι ασθένεια, είναι μια περίοδος στην ανάπτυξη του νέου ανθρώπου», τόνισε στη χθεσινή συνέντευξη Τύπου η κ. Σταυρούλα Παπαδάκου, παιδίατρος-αναπτυξιολόγος και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής.

Αντίστοιχα και η τεχνολογία δεν είναι απειλή. «Οι νέες τεχνολογίες είναι μέσα στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Οι νέοι είναι αυτόχθονες στον κόσμο της τεχνολογίας, εμείς είμαστε μετανάστες. Δεν μπορείς να τους αποκλείσεις από αυτήν. Θα είναι σαν μια μορφή αναπηρίας. Εξάλλου, το Διαδίκτυο φέρει πολλές θετικές δυνατότητες, από την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία μέχρι την κοινωνικοποίηση και τη δημιουργία», σημείωσε η κ. Αρτεμις Τσίτσικα.

Προσαρμοστικότητα

Οπως σημείωσαν τα στελέχη της ΕΕΕΙ, τα νέα παιδιά έχουν τρομερή προσαρμοστικότητα στις νέες τεχνολογίες. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν χρειάζονται τους γονείς, καθώς το Διαδίκτυο έχει κινδύνους και παγίδες και είναι απαραίτητο οι έφηβοι να αναπτύξουν φίλτρα και κριτήρια, να αναπτύξουν ψηφιακή παιδεία. «Στο Ιντερνετ δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία. Είναι χαρακτηριστικό πως παιδιά υποχρεώθηκαν να αλλάξουν σχολείο ή και γειτονιά μετά από διαδικτυακό μπούλινγκ», ειπώθηκε χαρακτηριστικά.

Συναντήσεις

Είναι απαραίτητο οι έφηβοι να αναπτύξουν φίλτρα και κριτήρια, να αναπτύξουν ψηφιακή παιδεία. SHUTTERSTOCK

Εξάλλου, το ψηφιακό πολλές φορές γίνεται και πραγματικό. Για παράδειγμα, το 43,5% των ερωτηθέντων εφήβων συναντήθηκε με άτομα που γνώρισε στο Διαδίκτυο. Για το 30,2% από τα παιδιά αυτά δεν ήταν τελικά μια θετική εμπειρία, χωρίς να λείπουν και περιπτώσεις σεξουαλικής ή άλλης παρενόχλησης. Στο 38,7% των περιπτώσεων οι γονείς δεν γνώριζαν γι’ αυτή τη συνάντηση, ποσοστό που δείχνει το χάσμα που έχει δημιουργηθεί. Στο 39,6% των περιπτώσεων ήταν ενημερωμένοι και οι δύο γονείς, ενώ στο 18,3% ήταν μόνο η μητέρα και στο 3,4% μόνο ο πατέρας.

Η οικονομική κρίση, που έχει πλήξει καίρια ή έχει διαβρώσει την προσοχή και τη φροντίδα των γονιών για τα παιδιά τους, έχει παίξει ιδιαίτερο ρόλο. «Οταν οι γονείς κάνουν δύο ή και τρεις δουλειές ή είναι διαρκώς απασχολημένοι, όταν δεν έχουν κέφι και παρκάρουν τα παιδιά στις “ηλεκτρονικές νταντάδες” ή ακόμα χειρότερα όταν ξεσπούν στο σπίτι γιατί είναι πιεσμένοι, τότε το παιδί κλείνεται στον εαυτό του και μπορεί να βρει “παρηγοριά” στο Διαδίκτυο», ειπώθηκε χαρακτηριστικά.

Στον αντίποδα τονίστηκε πόσο σημαντικό είναι να κάνουν πράγματα οι γονείς μαζί με το παιδί, όπως για παράδειγμα να δουν μαζί μια ταινία, έτσι ώστε να απαξιωθούν οι σκηνές βίας και οι ανάλογες συμπεριφορές. Το σχολείο θα μπορούσε να βοηθήσει στον εξοπλισμό των παιδιών με την κατάλληλη γνώση για να πλοηγηθούν στο Διαδίκτυο. Στην έρευνα καταγράφεται όμως πως στο 53% των σχολικών μονάδων δεν υπάρχει χρήση του Ιντερνετ…

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνας προήλθαν από 612 εφήβους (50,8% κορίτσια) από Αττική (Ελευσίνα, Ιλιον, Ταύρος, Πειραιάς), Βόλο, Ιωάννινα, Κέρκυρα και Κυκλάδες. 

Καθημερινή