Στο νέο κύκλο παρουσιάσεων «2-3 πράγματα που ξέρω για τις πόλεις – για το λαϊκό πολιτισμό», μία Τετάρτη κάθε μήνα, στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης, η Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου υποψ. διδάκτωρ Λαογραφίας, ΔΠΘράκης, θα μας βοηθήσει στην κατανόηση «των πόλεων» και ποιο συγκεκριμένα θα μας παρουσιάσει θέματα για τον λαϊκό πολιτισμό (και ειδικότερα για την Λαογραφία της Θράκης).

Σε ένα ημερολογιακό κύκλο 12 παρουσιάσεων – «μαθημάτων», όσα οι μήνες του χρόνου, τα «δώδεκα παλικάρια» όπως αναπαριστώνται στην λαϊκή αφήγηση, θα προσεγγίσουμε τα έθιμα της Θράκης και των πληθυσμών της (Θρακιωτών, Μικρασιατών, Ποντίων, Βλάχων, Σαρακατσάνων) με βάση τον προβληματισμό γιατί αυτό το έθιμο γίνεται αυτήν την εποχή του χρόνου; Ποια είναι η σχέση του ανάμεσα στην τελετουργική πράξη και στον χρόνο που αυτό πραγματοποιείται; Ο στόχος των «μαθημάτων» είναι να γνωρίσουμε επιπλέον το γιατί επιτελούμε τα έθιμα που οικειοποιηθήκαμε μέσα σε ένα παραδεδομένο πλαίσιο πολιτισμού; Τι συμβολίζουν (ακόμη και στις μικρότερες λεπτομέρειές τους); Τι σημαίνουν και πώς ερμηνεύεται η «παράστασή» τους; Ποιοι οι λόγοι τους; Ποιοι οι σκοποί τους; Τι επικοινωνούμε με αυτά; Ποια είναι η έννοια, το περιεχόμενό τους; Ποια η λειτουργία τους και η λειτουργικότητά τους; Γιατί γίνονται τα συγκεκριμένα τελετουργικά δρώμενα και όχι κάποια άλλα; Ποιες οι ομοιότητες και οι διαφορές ανάμεσα στις παραδόσεις των διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων κλπ.

Περισσότερες πληροφορίες στο αναλυτικό πρόγραμμα της ΦΕΞ στο www.fex.org.gr όπου θα βρείτε τον τίτλο και θέμα του κάθε μήνα.

Κρατήσεις θέσεων στο τηλ 25410 25421
Είσοδος ελεύθερη

Τετάρτη 18 Ιανουάριου
[20.00] Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης
«Λαϊκά έθιμα του Δωδεκαημέρου, των γιορτών και του Γενάρη»
Με την Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου Υποψ. Διδάκτωρ Λαογραφίας ΔΠΘ

Περισσότερα:

“Ο χρόνος στην λαϊκή αντίληψη δεν είναι μια αφηρημένη μαθηματική έννοια, δεν έχει την έννοια της γραμμής – δηλαδή της ευθύγραμμης πορείας προόδου προς τα «ανώτερα» στάδια πολιτισμού, αλλά ο παραδοσιακός και σε διάφορες εκφράσεις του και ο σύγχρονος (ο νεωτερικός) άνθρωπος κατανοεί τον χρόνο ως εμπειρία, πρακτικά ως αποτέλεσμα, ανάλογα με την αλλαγή των εποχών (ο λεγόμενος «φυσικός» χρόνος), τις εργασίες του, τις τροφές και τις γιορτές του κλπ. Θεμέλιο αυτής της αντίληψης είναι η συνεχής επανάληψη (η εναλλαγή της νύχτας-ημέρας, του χειμώνα-καλοκαιριού, της ξηρασίας-πλημμύρας, της ζωής-του θανάτου-πάλι της γέννησης, της νεότητας-του γήρατος).

Στις γεωργοκτηνοτροφικές κοινωνίες η αναπαράσταση του χρόνου είναι λοιπόν κυκλική, η εμπειρία του προσδιορίζεται από την αυξομείωση του φωτός, και η εναλλαγή χειμώνα-άνοιξης καθορίζει την παραγωγή (σπορά-καρποφορία-σπορά), οι κτηνοτρόφοι ορίζουν την δράση τους ανάλογα με την χρονική στιγμή κατά την οποία ξεκινούν με τα κοπάδια τους, οι τεχνίτες όταν αρχίζει η περίοδος των εργασιών τους κλπ. Εν τέλει θεωρούμε ότι ο φυσικός χρόνος «κατασκευάζεται» ως κοινωνικός καθώς τα φυσικά σημάδια καθορίζουν τον κύκλο της παραγωγής, οι φυσικές τροπές του ηλίου ανάγονται σε όρια, δηλαδή σε οριακές στιγμές περάσματος, διάβασης· είναι ο ιερός χρόνος της κοινότητας που εναλλάσσεται αδιάκοπα με τον καθημερινό χρόνο. Το εκκλησιαστικό έτος συνάδει με την παραγωγική δράση: πλείστα θρησκευτικά έθιμα και πανηγύρια συνδέονται με φάσεις της παραγωγικής δραστηριότητας π.χ. οι γιορτές της Παναγίας («Μεσοσπορίτισσα», «Παναγία η Αποσοδειά», «η Καρυδού» κλπ.). Αλλά και στην πόλη η εθιμική τέλεση οριοθετεί τα «περάσματα». Υπενθυμίζω τις σύγχρονες Γιορτές Παλιάς Πόλης ως διαβατήρια περίοδο από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο και ως μετάβαση στις εργασίες του χειμώνα, οι οποίες βρίσκονται στον αντίποδα του Ξανθιώτικου Καρναβαλιού που τελείται στην αρχή της άνοιξης.

Τι είναι τα έθιμα; Στην παραδοσιακή κοινωνία λοιπόν στα σημεία, όπου έναρξη και λήξη ταυτίζονται, τοποθετούνται τα χρονικά όρια, τα σύνορα που επειδή ενώνουν τα αντίθετα (αρχή και τέλος, ζωή και θάνατο) τα όρια αυτά λειτουργούν ως «κατώφλια» και ως σημεία επαφής των δύο κόσμων· θεωρούνται «επικίνδυνα», «ανοιχτά», πηγή άγχους. Σε αυτά επιτελούνται τα έθιμα τα οποία είναι επαναλαμβανόμενες τελετουργίες, συμβολικές και πρακτικές δραστηριότητες, που σκοπεύουν να δηλώσουν με κάθε τρόπο τα περάσματα, δηλαδή να σημαδέψουν την μετάβαση από το σκοτάδι στο φως με την ανατροπή της τάξης και των ρόλων (π.χ. στο καρναβάλι), να περιγράψουν και να επικοινωνήσουν το πέρασμα από τον θάνατο στην ζωή και αντίστροφα, να δραματοποιήσουν αυτήν ακριβώς την αντιστροφή («το πάνω-κάτω», «ανάποδος κόσμος») με όλους τους τρόπους (π.χ. άρση απαγορεύσεων, υπερβολική κατανάλωση τροφής και ποτού, ελευθεριότητα στον λόγο, προσφορές στους νεκρούς κλπ.), επιπλέον να εξασφαλίσουν την καλοχρονιά, την γονιμότητα, την αφθονία, να επιβεβαιώσουν την κοινότητα, τα όρια, τα μηνύματά της, τους ρόλους και τις σχέσεις. Γι’ αυτό όλες οι διαβατήριες τελετουργίες έχουν ως κεντρικό μοτίβο την επ’ άπειρον επανάληψη, όπου ο κόσμος αναδημιουργείται (άνθιση μετά τον μαρασμό) π.χ. οι μιμητικές νεκραναστάσεις στα μιμοδράματα του καρναβαλιού του Δωδεκαημέρου, των Αποκρεών, του Λαζάρου, οι αγιασμοί σε διάφορα χρονο-σημεία (Πρωτοχρονιά, Θεοφάνεια, φωτιές εξαγνισμού των Χριστουγέννων, των Αποκρεών, του Κλήδονα), οι γονιμικές τελετές των Αποκρεών και της Πρωτομαγιάς, τα έθιμα στα Ψυχοσάββατα και οι πανσπερμίες-πολυσπόρια («βαρβάρα» κλπ.).

Οι λαογράφοι (παλαιότεροι και σύγχρονοι) λοιπόν συνέγραψαν πλείστα γι’ αυτά τα ζητήματα. Με βάση το παραπάνω σκεπτικό, ακολουθούν 12 συναντήσεις μας, όσες και οι μήνες του χρόνου, τα «δώδεκα παλικάρια» όπως αναπαριστώνται στην λαϊκή αφήγηση, μέσα στις οποίες θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τα έθιμα της Θράκης (Δυτικής, Ανατολικής, Βόρειας) και των πληθυσμών της (Θρακιωτών, Μικρασιατών, Ποντίων, Βλάχων, Σαρακατσάνων) και να απαντήσουμε στο «γιατί αυτό το έθιμο γίνεται αυτήν την εποχή του χρόνου»; Ποια είναι η σχέση του ανάμεσα στην τελετουργική πράξη και στον χρόνο που αυτό επιτελείται; Πρόκειται για ένα παιχνίδι σημείων που καλούμαστε να αποκρυπτογραφήσουμε ώστε να φανεί τι κρύβεται κάτω από το δίκτυο των σημαινομένων, να αποκαλύψουμε δηλαδή μέσα από τις πράξεις, τις κινήσεις, την μουσική, τα τραγούδια, τον λόγο, τον χορό, τις λέξεις κλπ., κρυμμένες ταξινομήσεις, αντιθέσεις, σχέσεις, έννοιες, σύμβολα και εικόνες ενός πολιτισμού πλούσιου σε νοήματα.

Επιχειρούμε όλα τα παραπάνω τόσο στο παραδοσιακό τους πλαίσιο στο χωριό και στην πόλη, όσο και στην σύγχρονη εκδοχή των εθίμων βάσει της οποίας αυτά επιτελούνται άλλοτε έχοντας διατηρηθεί και επιβιώσει, και άλλοτε στις αναβιώσεις τους (από Πολιτιστικούς Συλλόγους κλπ.) όταν αποκτούν μια «δεύτερη ζωή», και τότε τα εξετάζουμε πλέον στο πλαίσιο του φολκλορισμού και της έννοιας της διαχείρισης της παράδοσης.”

Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου – Υποψ. Δρ. Λαογραφίας στο ΔΠΘράκης