Σε αρκετά κείμενα τελευταίων ετών, καταπιάστηκα με φαινόμενα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ουσιαστική κρίση της ελληνικής κοινωνίας. Κάποια σημεία / επισημάνσεις που έχω διατυπώσει:
• Αυτοί που εξ ορισμού έχουν λόγο και χρέος λόγου, σιωπούν. Μιλούν πολλάκις οι ηθικοί αυτουργοί.
• Η παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας δεν αποδεικνύεται από τα μεγάλα, αλλά από τα μικρά, τα καθημερινά. Τα πολλά μικρά συγκροτούν τα μεγάλα. Η ποσότητα κάποια στιγμή μετατρέπεται σε ποιότητα. Και λες «έπεσα από τα σύννεφα, πώς έγινε αυτό χωρίς να το καταλάβω».
• Η κρίση, αναμφίβολα, είναι γενική, γενικευμένη και παγκόσμια. Στην Ελλάδα συνδέεται ιδιαίτερα με την παιδεία, ήδη από τη δημιουργία του νεότερου κράτους μας και με τη βίαιη διακοπή του οικουμενικού ελληνικού και πατερικού πνεύματος, καθώς και του γνήσιου νεοελληνικού διαφωτισμού.
• Στην εκπαίδευση η κρίση της παιδείας έχει πολλές εκφάνσεις. Αναφέρω δύο, νομίζω βασικές:
• Το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν καλλιεργεί ούτε αποδέχεται την ενότητα της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού. Χωρίσαμε το παρελθόν μας σε τρία κομμάτια (αρχαίο, μεσαιωνικό, νεότερο) τα οποία δεν επικοινωνούν, ίσως μάλιστα αντιτίθενται μεταξύ τους. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι βαρύς στην αποκατάσταση της ιστορικής ενότητας της γλώσσας και του πολιτισμού μας – και δε χρειάζεται γι’ αυτό χρήματα.
• Το δεύτερο σύμπτωμα κρίσης – με ευρύτερες επιπτώσεις κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές – είναι ότι δεν προβάλλουμε /ή δεν αποδεχόμαστε το γεγονός ότι από την πρώτη αρχαιότητα η γλώσσα και γενικά ο πολιτισμός, διαχρονικά, σε κάθε φάση, δημιουργήθηκαν δεχόμενα επιδράσεις από άλλους, διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς. Ούτε παρθενογένεση ούτε καθαρότητα υπάρχει στην πορεία του πνεύματος – και βέβαια του ελληνικού.
• Και σε άλλες περιπτώσεις έχω σημειώσει ότι ο τρόπος που πλησιάζουμε την ιστορία και τον πολιτισμό μας συχνά ανακυκλώνει την κρίση ή την επιτείνει. Οι παθογένειες μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ένα καθαρό και ανθρώπινο τρόπο. Χωρίς αλήθεια και αγάπη, δεν είναι δυνατό να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της κρίσης. Και βέβαια, η βία δεν αντιμετωπίζεται με βία.
• Αναμφίβολα, η σημερινή παιδεία, όχι μόνο η ελληνική, είναι «παιδεία χαμηλών πτήσεων», καθώς τα εκπαιδευτικά προγράμματα παραμελούν τον παράγοντα ‘άνθρωπος’. Ουσιαστική παιδεία σήμερα μπορεί να θεμελιωθεί στη δική μας, πραγματική ζωή του νέου ελληνισμού, στο εκφραστικό του όργανο, τη γλώσσα του ελληνικού λαού και στη ζωντανή παράδοσή του.
• Μια και πασχίζουμε για την ελληνική παιδεία, είναι ανάγκη να δηλώσουμε τι κοινωνία ονειρευόμαστε, ποια θα είναι η σχέση μας με τον υπόλοιπο κόσμο, με τον οικουμενικό πολιτισμό σε αντιδιαστολή με την παγκοσμιοποιημένη αντίληψη του κόσμου μας. Ποια θα είναι η σχέση μας με την ιστορία και την παράδοσή μας, Θα τα ξεγράψουμε όλα, ή θα λάβουμε υπόψη τα ζωντανά κύτταρα και τις ζωογόνες πτυχές του πολιτισμού μας;
• Για τι είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε κάτι; «Αυτός που δεν είναι έτοιμος να πεθάνει για κάτι, δεν αξίζει να ζει», έλεγε ο χριστιανός Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ 2017