Διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, με κύρια πηγή λιπαρών το ελαιόλαδο και συχνή κατανάλωση ιχθυηρών. Αποφυγή κόκκινου κρέατος, αλατιού και ζάχαρης. Οδηγίες που παραπέμπουν στη μεσογειακή διατροφή και δίνονται κατά κόρον από τους καρδιολόγους για την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου. Τώρα έρχονται οι επιστήμονες να επαναλάβουν αυτές τις οδηγίες, όχι όμως για τη διατήρηση της καλής λειτουργίας της καρδιάς, αλλά για τη νοητική υγεία. Αλλωστε η νέα «αρχή» για τους νευρολόγους είναι ότι «ό,τι είναι καλό για την καρδιά είναι καλό και για τον εγκέφαλο».

Αυτό αναφέρεται σε πόρισμα στο οποίο κατέληξαν έντεκα ειδικοί επιστήμονες από μεγάλα πανεπιστήμια παγκοσμίως, μεταξύ των οποίων και ο αναπληρωτής καθηγητής Νευρολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Σκαρμέας, οι οποίοι εξέτασαν σε ποιο βαθμό διατροφικές επιλογές επηρεάζουν την υγεία του εγκεφάλου σε ενηλίκους 50 ετών και άνω. Το «κάλεσμα» των επιστημόνων έγινε από την Αμερικανική Ενωση Συνταξιούχων (American Association of Retired Persons) –έναν οργανισμό με 38 εκατομμύρια μέλη, μεγάλο κύρος και ισχύ, ο οποίος ασχολείται με ζητήματα που απασχολούν μεσήλικες και ηλικιωμένους– σε συνεργασία με τον αντίστοιχο οργανισμό του Ηνωμένου Βασιλείου (AgeUK) και το Παγκόσμιο Συμβούλιο Υγείας του Εγκεφάλου. Μέσα από σειρά συναντήσεων και τηλεδιασκέψεων, οι ειδικοί συναίνεσαν σχετικά με τη λίστα των διατροφικών συστάσεων για την πρόληψη προβλημάτων που επηρεάζουν τη νοητική ικανότητα των ηλικιωμένων.

Οι κατηγορίες

Το πόρισμα παρέχει ειδικές συμβουλές ως προς το ποιες τροφές πρέπει να ενθαρρύνονται, να περιλαμβάνονται ή να περιορίζονται στη διατροφή των ενηλίκων. Σε αυτές που πρέπει να ενθαρρύνονται αναφέρονται τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα μούρα, το ελαιόλαδο, τα ψάρια και τα θαλασσινά. Σε αυτές που πρέπει να περιλαμβάνονται, τα όσπρια, τα φρούτα, τα πουλερικά και τα δημητριακά, και σε αυτές που πρέπει να αποφεύγονται τα τηγανητά, τα γλυκά, το κόκκινο κρέας, τα γαλακτοκομικά με υψηλά λιπαρά και το αλάτι. Η συνεισφορά του κρασιού, της σοκολάτας και του καφέ είναι ακόμα ασαφής και επιστημονικά αμφισβητούμενη.

«Φαίνεται ότι κάποια στοιχεία της διατροφής, όπως το υπερβολικό αλάτι, τα πολλά κορεσμένα λιπαρά που βρίσκουμε κυρίως στον κρέας, τα trans λιπαρά που βρίσκουμε στις μαργαρίνες, η υπερβολική ζάχαρη και τα πολύ κατεργασμένα φαγητά, που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε αλάτι και ζάχαρη, δεν βοηθούν», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Σκαρμέας και προσθέτει πως «από την άλλη, φαίνεται ότι μια διατροφή που είναι πλούσια σε φυτικά προϊόντα, φρούτα και λαχανικά ή σε όσπρια και η οποία ως πηγή λιπαρών οξέων χρησιμοποιεί τα πολυακόρεστα ή τα μονοακόρεστα όπως το ελαιόλαδο ή τα ψάρια, δηλαδή μια δίαιτα πιο κοντά στις αρχές της παραδοσιακής διατροφής της Μεσογείου, είναι πιο ευεργετική ως προς τη νοητική ικανότητα. Από τις μελέτες φαίνεται ότι γενικά αυτό που θεωρούμε υγιεινή διατροφή για την καρδιά ωφελεί και τον εγκέφαλο».

Πέρα όμως από το τι τρώμε, σημασία έχει και πώς το τρώμε. Οπως επισημαίνει ο κ. Σκαρμέας, «ο συνδυασμός πολλών καλών στοιχείων της διατροφής και ο συνδυασμός αποφυγής πολλών κακών στοιχείων της διατροφής φαίνεται να είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Οφελος θα έχουμε ανεξάρτητα σε ποια ηλικία ξεκινήσουμε να ακολουθούμε τις συστάσεις, αλλά φυσικά όσο πιο μεγάλη είναι η διάρκεια στην οποία ακολουθούμε πιο υγιεινά πρότυπα διατροφής, τόσο το καλύτερο».

Η πρόληψη νοητικής δυσλειτουργίας αφορά και την αποφυγή του καπνίσματος, των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων –όπως αναφέρει ο κ. Σκαρμέας, «όσο αστείο και αν ακούγεται, τα χτυπήματα στο κεφάλι έχουν συνδεθεί με νοητική δυσλειτουργία χρόνια μετά»–, την πρόληψη αγγειακών παραγόντων κινδύνου όπως υπέρταση, δισλιπιδαιμία, παχυσαρκία, διαβήτης, τη σωματική άσκηση (δύο-τρεις φορές την εβδομάδα αεροβική άσκηση διάρκειας μιας ώρας τη φορά, σε συνδυασμό με ασκήσεις αντίστασης, ελαστικότητας και ισορροπίας), καθώς και τις πνευματικές και κοινωνικές δραστηριότητες.

Η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, η παρακολούθηση μιας διάλεξης, μιας ενημερωτικής εκπομπής στην τηλεόραση, το διάβασμα, τα επιτραπέζια παιχνίδια και οι κοινωνικές συναναστροφές «χτίζουν» το λεγόμενο νοητικό απόθεμα. «Δηλαδή κάνουν έναν εγκέφαλο πιο ευέλικτο, αποδοτικό και λειτουργικό, ώστε όταν έρθει κάποια εγκεφαλική πάθηση, το κομμάτι του εγκεφάλου που δεν έχει προσβληθεί θα την υπερκαλύψει, ώστε να διατηρείται το άτομο νοητικά σε καλή κατάσταση», εξηγεί ο κ. Σκαρμέας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα εκτιμάται ότι το 5% των ατόμων άνω των 65 ετών πάσχει από άνοια και το 10%-12% έχει ήπια νοητική διαταραχή. Στην ερώτηση πώς θα έπρεπε να αξιοποιηθούν οι οδηγίες αυτές από την ελληνική πολιτεία, ο κ. Σκαρμέας τονίζει: «Ας γίνουν πρώτα τα βασικά. Ας εφαρμοστεί ο νόμος για το κάπνισμα. Ας φτιάξουν ποδηλατόδρομους. Ας φτιάξουν πεζοδρόμια. Ας φροντίσουν τα κυλικεία των σχολείων. Ας πάρουν μέτρα για την ασφάλεια της οδήγησης. Ας γίνουν πρώτα αυτά και ας δώσουμε και τα μηνύματα δημόσιας υγείας».

Στο μικροσκόπιο η γλουτένη

Υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ της κατανάλωσης τροφών με γλουτένη από τον γενικό πληθυσμό και της νοητικής υγείας; Σύμφωνα με τους ειδικούς, «δεν υπάρχουν αποδείξεις επ’ αυτού». Οπως αναφέρεται στο πόρισμα, έχει αναφερθεί από πάσχοντες από κοιλιοκάκη ότι όταν καταναλώνουν τροφή με γλουτένη αναπτύσσουν τη λεγόμενη «ομίχλη του εγκεφάλου (brain fog), δηλαδή συμπτώματα όπως δυσκολία εύρεσης λέξεων ή προβλήματα μνήμης. Μια μελέτη κατέδειξε ότι η λεκτική τους ευχέρεια βελτιώθηκε ύστερα από έναν χρόνο διατροφής χωρίς γλουτένη. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, «δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι η γλουτένη έχει επίδραση στη νοητική λειτουργία σε ανθρώπους χωρίς κοιλιοκάκη ή ευαισθησία στη γλουτένη».

Στον αντίποδα, μια δίαιτα στην οποία έχουν «αποκλειστεί» τα ευεργετικά δημητριακά ολικής αλέσεως αυξάνει τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο. Και όπως υπενθυμίζουν οι ειδικοί, «ό,τι είναι καλό για την καρδιά είναι καλό και για τον εγκέφαλο».