Στον σύγχρονο κόσμο της στρογγυλεμένης πολιτικής ρητορικής και των άχρωμων, ως επί το πλείστον, προσωπικοτήτων –εδώ αναδείχθηκε ο Ντόναλντ Τραμπ με μόνο ουσιαστικά ατού τον αιρετικό λόγο του– μια μορφή όπως εκείνη του Ουίνστον Τσώρτσιλ επανέρχεται ως παράδειγμα αποφασιστικής και ικανής να εμπνεύσει ηγεσίας.

Δεν είναι τυχαίο που το σινεμά τον έχει απεικονίσει πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα τη βιογραφική «Πιο σκοτεινή ώρα», που βλέπουμε από αυτή την εβδομάδα και στις ελληνικές αίθουσες.

Για τους Βρετανούς είναι από τους σπουδαιότερους ανθρώπους που έχει βγάλει ποτέ ο τόπος τους – είχε αναδειχθεί άλλωστε κορυφαίος όλων από τους συμπατριώτες του στη σχετική μεγάλη ψηφοφορία του BBC που διεξήχθη το 2002. Πλέον, καλυμμένος επαρκώς και με την αχλύ του μύθου που χαρίζει η χρονική απόσταση, προσφέρεται για πορτρέτα όπως αυτό του Τζο Ράιτ («Η εξιλέωση»), όχι ακριβώς εξιδανικευμένα, αλλά πάντως σύμφωνα με τις σύγχρονες «ανάγκες» του κοινού.

Η ταινία του επικεντρώνεται αποκλειστικά στο ξεκίνημα της πρώτης πρωθυπουργίας του Τσώρτσιλ, από την ημέρα που αναλαμβάνει (10 Μαΐου 1940) μέχρι την επιτυχή έκβαση της «Επιχείρησης Ντιναμό» της Δουνκέρκης περίπου ένα μήνα μετά, η οποία και τον εδραίωσε ως ηγέτη των Βρετανών απέναντι στη ναζιστική απειλή. Οπως τονίζει και ο τίτλος, πρόκειται για μια πολύ σκοτεινή ώρα, με τον Τσώρτσιλ να καλείται να αποφασίσει για τον ρόλο της αυτοκρατορίας στον πόλεμο, τη στιγμή μάλιστα που το άνθος του στρατού της απειλείται με αφανισμό στα γαλλικά παράλια.

Το φιλμ, ωστόσο, δεν ασχολείται μόνο με γεμάτα ένταση πολεμικά συμβούλια και παθιασμένους πολιτικούς λόγους. Αντιθέτως, μεγάλο μέρος του ακολουθεί τον Τσώρτσιλ στην καθημερινότητα πίσω από τις κουρτίνες, αναδεικνύοντας και αρκετά από όσα πρόσφατα δημοσιεύθηκαν σχετικά, από τα αυτοκρατορικά πολεμικά μουσεία.

Ετσι μαθαίνουμε πως ο Βρετανός ηγέτης συνήθιζε να μένει ώς το μεσημέρι στην κρεβατοκάμαρά του, παίρνοντας πρωινό (μαζί με το απαραίτητο ουίσκι) και υπαγορεύοντας επιστολές στη δακτυλογράφο του ή ότι έτρωγε κατσάδα από τη σύζυγο για τις ακριβές του συνήθειες με τα πούρα – μόνο τέσσερα τη μέρα επιτρέπονταν!

Ολα αυτά βέβαια αλλά και η ίδια η ταινία, θα ήταν αδύνατα χωρίς τη μοναδική παρουσία του Γκάρι Ολντμαν. Ο Βρετανός ηθοποιός, που βραβεύθηκε και με τη Χρυσή Σφαίρα, είναι εδώ σχεδόν αγνώριστος για τις ανάγκες του ρόλου, καταφέρνει ωστόσο να πείσει και με το παραπάνω ως Ουίνστον Τσώρτσιλ. Με προσέγγιση που θυμίζει αρκετά τον συμπατριώτη του, Τίμοθι Σπολ, στο «Mr. Turner», ο Ολντμαν μας προσφέρει έναν Τσώρτσιλ απολαυστικά εκκεντρικό, με τα πάθη, τις αγωνίες αλλά και τις στιγμές πολιτικής ιδιοφυΐας που τον ξεχώριζαν. Από τις καλύτερες δε σκηνές του φιλμ είναι εκείνες των προσωπικών διαλόγων με τον βασιλιά Γεώργιο, τον οποίο υποδύεται ο Τζον Μέντελσον.

Είναι πάντως, όπως αναφέραμε και στην αρχή, αξιοσημείωτη η πρόσφατη «εμμονή» των Βρετανών, τόσο με τη φιγούρα του Τσώρτσιλ όσο και με την μάχη της Δουνκέρκης. Τρεις ταινίες μόνο τον τελευταίο ενάμιση χρόνο τοποθετούνται στο συγκεκριμένο ιστορικό κάδρο, με σημαντικότερο βέβαιο το ομώνυμο αριστούργημα του Κρίστοφερ Νόλαν που είδαμε το περασμένο καλοκαίρι. Και ο Τσώρτσιλ του Τζο Ράιτ όμως εκεί είναι προσανατολισμένος, όπως και το αρκετά αξιόλογο «Η καλύτερη στιγμή τους» της Λόουν Σέρφιγκ. Είναι ξεκάθαρο πως η μετά το Brexit Βρετανία αναζητεί πατήματα ιστορικής περηφάνιας και συναδέλφωσης απέναντι στους κινδύνους. Η τέχνη μοιάζει να αλληγορεί, όχι τόσο (ακόμα) για την ανάγκη επαναπροσέγγισης με την Ευρώπη, αλλά περισσότερο για την επούλωση του διχασμού που είναι απαραίτητη μπροστά στις καινούργιες προκλήσεις.

Ο Τσώρτσιλ από την πλευρά του είναι ο ηγέτης που εμπνέει και ενώνει. Στην «Πιο σκοτεινή ώρα» υπάρχουν τρεις από τις πιο περίφημες δημόσιες τοποθετήσεις του τον πρώτο χρόνο του πολέμου: η εναρκτήρια ομιλία του ως πρωθυπουργού στη Βουλή, το πρώτο ραδιοφωνικό διάγγελμα προς το έθνος και ο λόγος του μετά την εκκένωση της Δουνκέρκης. Ολες ξεχειλίζουν από αποφασιστικότητα και αίσθημα ομοψυχίας. Κι αν ο Τζο Ράιτ και ο σεναριογράφος του Αντονι Μακ Κάρτεν το παρακάνουν λίγο, συμπεριλαμβάνοντας και μια φανταστική συνάντηση του Τσώρτσιλ με πολίτες στο μετρό του Λονδίνου, αυτή είναι ακριβώς στο πνεύμα όσων αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ξεχωρίζει ο Αμερικανός Τζον Λίθγκοου

Τα τελευταία  χρόνια έχουμε δει άλλες τρεις κινηματογραφικές ή τηλεοπτικές απεικονίσεις του Τσώρτσιλ: πιο πρόσφατη, αυτή του Μπράιαν Κοξ, στο ομώνυμο φιλμ του Τζόναθαν Τεπλίτζκι: το χρονικό πριν από την απόβαση στη Νορμανδία, την οποία ο Τσώρτσιλ θεωρούσε ως πιθανότατη καταστροφή. Το «Churchill’s Secret» μας πηγαίνει στο 1953 και στη δεύτερη θητεία στο πρωθυπουργικό αξίωμα. Τον ρόλο αναλαμβάνει ο Μάικλ Γκάμπον με την ταινία να εστιάζει στο σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο που είχε υποστεί ο Τσώρτσιλ και κρατήθηκε μυστικό μέχρι την ανάκαμψή του χάρη στις φροντίδες μιας θαυματουργής νοσοκόμας.

Η καλύτερη, πάντως, ενσάρκωση του σπουδαίου πολιτικού τελευταία προέρχεται, παραδόξως, από έναν Αμερικανό. Ο Τζον Λίθγκοου ερμηνεύει εξαιρετικά τον Τσώρτσιλ στον πρώτο κύκλο του «The Crown» (φωτ.), της μεγάλης τηλεοπτικής παραγωγής του Netflix.