Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους» στις 7 Δεκεμβρίου 1987 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τις επιπτώσεις από τη χρήση των ναρκωτικών και της παράνομης διακίνησής τους..

αλλά και για να τιμήσει τον κινέζο μανδαρίνο Λιν Τσε Χσου (1785-1850), που απαγόρευσε το εμπόριο οπίου στην Καντώνα, με αποτέλεσμα να προκληθεί ο Πρώτος Πόλεμος του Οπίου το 1839.

Όπως αναφέρει το sansimera.gr, τους τελευταίους 12 μήνες 210 εκατομμύρια άνθρωποι, ηλικίας 15 – 64 ετών ή το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, έκανε χρήση παράνομων ναρκωτικών ουσιών, τουλάχιστον μία φορά. Οι θάνατοι από τα ναρκωτικά ξεπέρασαν τις 200.000. Το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών στο ίδιο διάστημα ξεπέρασε τα 320 δισεκατομμύρια δολάρια.

Στην Ελλάδα, από το 1995 έως το πρώτο τρίμηνο του 2011 έχασαν τη ζωή τους από ναρκωτικά 6.467 άνθρωποι. Χειρότερη χρονιά όλων ήταν το 2003, όταν 991 άνθρωποι προστέθηκαν στον μαυροπίνακα του λευκού θανάτου.

Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Κατά των Ναρκωτικών, στις 26 Ιουνίου, το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ενημερώνει σχετικά με τις Δράσεις για την καταπολέμηση των Ναρκωτικών.

Εθνική Στρατηγική για τα Ναρκωτικά

Το 2010 η αλλαγή της κυβέρνησης έφερε νέες πρωτοβουλίες στο χώρο των ναρκωτικών. Η κυριότερη εξέλιξη είναι ο ορισμός Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά και η δημιουργία της Διυπουργικής Επιτροπής Συντονισμού Καταπολέμησης Εξαρτήσεων / ΔΕΣΚ Ε. Η Επιτροπή αυτή συντονίζεται από τον ΟΚΑΝΑ και έχει εντολή να εκπονήσει ένα μεσοπρόθεσμο διετές (2011-2012) Σχέδιο Καταπολέμησης Εξαρτήσεων. Τη σύνθεση της Επιτροπής αποτελούν 10 Υπουργεία (Υγείας, Παιδείας, Δικαιοσύνης, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας, Εργασίας, Εσωτερικών, Οικονομικών, Πολιτισμού και Εξωτερικών), οι φορείς θεραπείας και το ΕΚΤΕΠΝ.

Οι φορείς που ασχολούνται με το πρόβλημα των ναρκωτικών στην Ελλάδα συνέχισαν, βέβαια, την επέκταση των δράσεών τους. Συγκεκριμένα, στον τομέα της θεραπείας, το ΚΕΘΕΑ ξεκίνησε δύο νέες θεραπευτικές κοινότητες, το 18 ΑΝΩ και το ΨΝΘ, που δημιούργησαν από ένα νέο εξωτερικό πρόγραμμα. Δύο από τις μονάδες εφήβων του ΟΚΑΝΑ επέκτειναν τις δράσεις τους, ενώ στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ο αριθμός των μονάδων παρέμεινε ίδιος.

Χρήση παρανόμων ουσιών στον πληθυσμό

Σύμφωνα με την Πανελλαδική έρευνα του 2004 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα πληθυσμού ηλικίας 12-64 ετών:

• Ένα στα 12 άτομα (8,6%) ηλικίας 12-64 ετών αναφέρει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έστω και μία φορά στη ζωή (κυρίως κάνναβη). Το 3,8% δοκίμασαν κάποια παράνομη ουσία 1-2 φορές, ενώ το 4,8% επανέλαβαν τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές.

• Τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης καταγράφονται: στους άνδρες (13,3%, έναντι 3,9% των γυναικών), στις ηλικιακές ομάδες 25-34 (12,5%) και 18-24 (12%) και 35-44 ετών (12%), στα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (14,6% έναντι 10,2% και 5,4% για τα άτομα μέσου και χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, αντίστοιχα) και στην Αθήνα (12,4%, έναντι 7,9% και

7,3% της Θεσσαλονίκης και των λοιπών αστικών περιοχών, αντίστοιχα).

• Μεταξύ 1984 και 2004 διπλασιάστηκε ο αριθμός των ατόμων που ανέφεραν χρήση παράνομων ουσιών έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή, από 4% στο 8,6%. Τα υψηλότερα ποσοστά στη διάρκεια της εικοσαετίας καταγράφηκαν, ωστόσο, το 1998 οπότε το ποσοστό της επικράτησης της χρήσης ανήλθε στο 12,2%.

Στοιχεία για τη χρήση στο μαθητικό πληθυσμό

Σύμφωνα με την «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών», που υλοποιήθηκε το 2007 σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 10.000 μαθητών ηλικίας 13-18 ετών:

• Ένας στους 8 μαθητές ηλικίας 13-18 ετών (12%) αναφέρει χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας1 έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. Από αυτούς, πάνω από τους μισούς (7,6%) επανέλαβαν τη χρήση για τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τους τη ζωή.

• Με εξαίρεση την παράνομη χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών, για την οποία τα ποσοστά μεταξύ των δύο φύλων είναι παρόμοια, σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό αγοριών (18,1%) από ό,τι κοριτσιών (6,5%) αναφέρει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας. Ανάλογη είναι η διαφορά στα δύο φύλα και για τη συχνότερη χρήση ουσιών (τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη ζωή, 11,9% και 3,8% για τα αγόρια και τα κορίτσια, αντίστοιχα).

• Μεταξύ 1984 και 2007 έχει αυξηθεί το ποσοστό των μαθητών που έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών. Ιδιαίτερα στα αγόρια, το ποσοστό έχει διπλασιαστεί, ενώ το αντίστοιχο των κοριτσιών δεν καταγράφει αξιοσημείωτη μεταβολή. Σημαντική αύξηση της χρήσης καταγράφηκε στα τέλη της δεκαετίας του `90, ωστόσο ακολούθως ανακόπτεται μέχρι το 2003.

Από το 2003 ως το 2007 αύξηση καταγράφεται μόνο στα αγόρια.

• Με την ηλικία αυξάνεται σημαντικά το ποσοστό των μαθητών που έχουν δοκιμάσει ή και επαναλάβει τη χρήση. Στην ηλικία των 17-18 ετών, ένα στα 4 αγόρια (24,5%) έχει τουλάχιστον δοκιμάσει κάποια παράνομη ουσία και ένα στα 6 (17%) έχει επαναλάβει τη χρήση.

• Η χρήση παράνομων ουσιών είναι υψηλότερη στη Αθήνα σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας.

• Η κάνναβη αποτελεί την πλέον διαδεδομένη παράνομη ουσία. Μάλιστα το ποσοστό επικράτησης της χρήσης της σχεδόν τριπλασιάστηκε κατά την 25ετία 1984-2007, από 3,9% σε 9,8%. Τα ποσοστά επικράτησης των άλλων παράνομων ουσιών ήταν το 2007: έκσταση 2,7%, αμφεταμίνες 2,7%, LSD ή άλλα παραισθησιογόνα 2,4%, κοκαΐνη 2,2%, κρακ 1,9%, ηρωίνη 1,3%.

• Τα ποσοστά επικράτησης της χρήσης ουσιών οι οποίες, αφενός μεν βρίσκονται νόμιμα στο εμπόριο, αφετέρου δε η χρήση τους είναι παράνομη, είχαν το 2007 ως εξής: εισπνεόμενες ουσίες (π.χ. κόλλα, βενζίνη κτλ.) 9,9%, ηρεμιστικά ή υπνωτικά χωρίς τη σύσταση γιατρού 5%, φάρμακα σε συνδυασμό με κάποιο αλκοολούχο ποτό 3,3%, αναβολικά χωρίς τη σύσταση γιατρού 2,8%.

Πρόληψη, Εξελίξεις και Παρεμβάσεις

Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 71 Κέντρων Πρόληψης που έχει ιδρύσει ο ΟΚΑ ΝΑ σε συνεργασία με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, κατά κύριο λόγο μέσα από το πλαίσιο του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας. Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών πραγματοποιούν και άλλοι κυβερνητικοί ή μη κυβερνητικοί φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται τρεις μη κυβερνητικοί φορείς (ΚΕΘΕΑ, Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης και Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός), δύο κρατικοί φορείς (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΨΝΑ και ΨΝΘ), μία εθελοντική οργάνωση (Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής) και δύο φορείς της Εκκλησίας (Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚ ΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Οργανισμός Προαγωγής της Υγείας ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας).

Τα Κέντρα Πρόληψης σχεδιάζουν και υλοποιούν παρεμβάσεις βασισμένες στη φιλοσοφία της αγωγής και της προαγωγής της υγείας Οι κυριότεροι στόχοι του έργου των Κέντρων Πρόληψης

είναι:

– η ενημέρωση της τοπικής κοινότητας για τα χαρακτηριστικά των εξαρτησιογόνων ουσιών και τις συνέπειες της χρήσης τους

– η ενδυνάμωση, η υποστήριξη και η εκπαίδευση των νέων ώστε να υιοθετήσουν μια θετική στάση ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες που συνδέονται με την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών

– η ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα πρόληψης, καθώς και η ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου

– η εκπαίδευση και η υποστήριξη εκπαιδευτικών για την εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης σε μαθητές

– η εκπαίδευση και η υποστήριξη των γονέων με σκοπό την ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου και τη βελτίωση της επικοινωνίας

– η συμμετοχή των νέων σε δημιουργικά εργαστήρια για την αξιοποίηση του ελεύθερού τους χρόνου

– η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας

Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα: Κύρια προτεραιότητα της πρόληψης στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επίπεδο των παρεμβάσεων που υλοποιούνται, αποτελεί η συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων) σε παρεμβάσεις πρόληψης.

Στόχος των καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης είναι η αποφυγή ή η αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών, με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Πρόκειται για παρεμβάσεις ευρείας κλίμακας.

Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια: Εκτός από τη σχολική κοινότητα, οι γονείς αποτελούν τη βασικότερη ομάδα-στόχος για τις παρεμβάσεις πρόληψης στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, σχεδιάζουν και υλοποιούν δύο τύπου παρεμβάσεις:

-Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Ανοιχτές συναντήσεις για γονείς σε θέματα πρόληψης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών.

-Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων). Ομάδες βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους.

Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα: Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους. Στο πλαίσιο της συμμετοχής των νέων σε παρεμβάσεις πρόληψης, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, δεν περιορίζουν τη δράση τους μόνο στο χώρο του σχολείου, αλλά απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών και σε εφήβους με παρεμβάσεις που πραγματοποιούν εκτός σχολικού πλαισίου.

Παρεμβάσεις σε τοπικούς φορείς και ομάδες της κοινότητας. τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με μέλη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τοπικούς φορείς και συλλόγους, προκειμένου να αναπτύξουν ένα πλαίσιο συνεργασίας και να διευκολύνουν το έργο τους στην τοπική κοινότητα

Διαδίκτυο

tα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης, χρησιμοποιούν το διαδίκτυο προκειμένου να παρέχουν πληροφορίες τόσο για τις παρεμβάσεις που αναπτύσσουν όσο και για την πρόληψη, τις ουσίες κτλ.

Το Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ανατολικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ δημιούργησε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι για την πρόληψη εξαρτησιογόνων ουσιών. Το ηλεκτρονικό παιχνίδι απευθύνεται σε νέους και είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα www.resist.transludic.net, όπου εκτός από το ηλεκτρονικό παιχνίδι παρέχεται έγκυρη πληροφόρηση για τις ουσίες και υπάρχει και μπλογκ για την ανταλλαγή απόψεων και προβληματισμών για θέματα ουσιών και εξαρτήσεων, καθώς και για άλλα θέματα που απασχολούν τους νέους. Το ηλεκτρονικό αυτό παιχνίδι διακρίθηκε από την ομάδα Pompidou του Συμβουλίου της Ευρώπης με το European Drug Prevention Prize 2008.

Το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ διαθέτει στην ιστοσελίδα του www.pyxida.org.gr : α) ένα παιχνίδι γνώσεων («Μύθοι και αλήθειες») σχετικά με τις ουσίες που απευθύνεται κυρίως σε νέους /-ες, β) μια εφαρμογή σχετικά με την επίδραση των ουσιών στον εγκέφαλο, «Ουσίες και εγκέφαλος» καθώς και γ) μια ενότητα για γονείς, «10 + 1 εντολές για γονείς».

Το Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Κιλκίς στην ιστοσελίδα του www.nhreaskp.gr παρέχει πληροφορίες για γονείς, ο Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ στην ιστοσελίδα του www.prevention.gr παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες και την πρόληψη με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων.

Επιπλέον, οι υπηρεσίες της Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ παρέχονται και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Τέλος, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς, αξιοποιούν το διαδίκτυο τόσο για την προώθηση των δράσεων που υλοποιούν όσο και για την επικοινωνία σχετικά με θέματα που αφορούν την πρόληψη. Ενδεικτικά αναφέρονται ο ΔΙΑΥΛΟΣ (διμηνιαίο ηλεκτρονικό δελτίο 23 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής), η ΠΥΞΙΔΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (περιοδική ηλεκτρονική έκδοση του Κέντρου Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού

Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ) και το περιοδικό ηλεκτρονικό δελτίο του Κέντρου Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ανατολικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ.

Κινητές μονάδες

Η Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ (ΚΕΘΕΑ) υλοποιεί βραχύχρονες παρεμβάσεις σε διαφορετικές περιοχές της χώρας. Με το ειδικά διαμορφωμένο λεωφορείο, οι αποστολές του ΠΗΓΑΣΟΥ απευθύνονται στις τοπικές κοινωνίες και περιλαμβάνουν συναντήσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, βιωματικά εργαστήρια, καθώς και πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις.

Επικεντρωμένες Παρεμβάσεις Πρόληψης

Οι παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης απευθύνονται μόνο σε υποομάδες του νεανικού πληθυσμού για τις οποίες

θεωρείται ότι συντρέχουν παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών:

Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε νέους με προβλήματα χαμηλής σχολικής απόδοσης ή με πειραματική χρήση ουσιών ή με ψυχοκοινωνικά προβλήματα:

-Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε νέους από πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες και μετανάστες

-Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε ιδρύματα, κέντρα φιλοξενίας, υπηρεσίες για ΑΜΕΑ κτλ.

-Επικεντρωμένες παρεμβάσεις στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος

-Παρεμβάσεις σε ανέργους.

Ενδεδειγμένες Παρεμβάσεις Πρόληψης

Οι παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης απευθύνονται μόνο σε άτομα τα οποία έχουν εκδηλώσει πρώιμα σημάδια χρήσης ουσιών.  Στόχοι είναι η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση σε ατομικό επίπεδο. Όσον αφορά την προσέγγιση και την έγκαιρη παρέμβαση εφήβων που κάνουν περιστασιακή χρήση ουσιών, οι αρμόδιες υπηρεσίες για εφήβους του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ υλοποιούν ανάλογες δράσεις με στόχο την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης στους ίδιους και στις οικογένειές τους.

Τηλεφωνικές γραμμές

    Ανοιχτή Γραμμή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) 210 3617089

    Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ 1145

    Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1031 (ΟΚΑΝΑ) 1031

Θεραπεία-Εξελίξεις και παρεμβάσεις

Στην Ελλάδα λειτουργούν σήμερα συνολικά 77 επίσημα αναγνωρισμένα θεραπευτικά προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά παρέχουν θεραπεία για εξαρτήσεις από τα ναρκωτικά, τις διατροφικές διαταραχές, το διαδίκτυο, καθώς και παρεμβάσεις για φυλακισμένα / αποφυλακισμένα άτομα.

Οι επίσημα αναγνωρισμένοι φορείς που παρέχουν θεραπεία σε εξαρτημένα άτομα στη χώρα μας είναι οι εξής: ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ – Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ), το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικά δημόσια νοσοκομεία (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ), το σωματείο ΘΗΣΕΑΣ – Δήμος Καλλιθέας, το Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και το Υπουργείο Δικαιοσύνης (φυλακές Ελεώνα).

Οι θεραπευτικές μονάδες απεξάρτησης διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους:

• θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης: Κύριες ουσίες χορήγησης η μεθαδόνη ή η βουπρενορφίνη.

• «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα: Προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, εξωτερικής παραμονής ενηλίκων και εξωτερικής παραμονής εφήβων.

Θεραπεία υποκατάστασης

Μέλημα του Προγράμματος Υποκατάστασης είναι η μείωση της χρήσης ναρκωτικών, καθώς και των συναφών με τη χρήση προβλημάτων –κοινωνικών και υγείας– καθώς επίσης και η διασφάλιση της δημόσιας υγείας από τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών, ενώ, παράλληλα, στόχος παραμένει να παρασχεθεί βοήθεια σε άτομα τα οποία επιθυμούν και μπορούν να πετύχουν, επιπροσθέτως με τη μείωσης της βλάβης, και την απεξάρτηση. Κύρια επιδίωξη αποτελεί η σταθεροποίηση σε έναν κανονικό τρόπο ζωής, που θα συνοδεύεται από βελτίωση των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, αλλά και από ενδιαφέρον για εκπαίδευση / κατάρτιση, για εργασία και για επαγγελματική αποκατάσταση.

Στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης παρέχεται φαρμακευτική θεραπεία σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνική υποστήριξη και θεραπεία της ψυχιατρικής και σωματικής συννοσηρότητας. Όσον αφορά τη θεραπευτική έμφαση κατά τη θεραπευτική διαδικασία των χρηστών, η ιατρική / ψυχιατρική αντιμετώπιση και η ατομική / υποστηρικτική συμβουλευτική αποτελούν τους επικρατέστερους τύπους θεραπείας σε προγράμματα υποκατάστασης (το σύνολο των προγραμμάτων δίνουν μεγάλο βάρος σε αυτές). Επίσης, σχεδόν όλες οι μονάδες υποκατάστασης δίνουν μεγάλη έμφαση στην ατομική ψυχοθεραπεία και στην πρόληψη της υποτροπής. Ένα μέρος των προγραμμάτων δίνει έμφαση στην ομαδική ψυχοθεραπεία, ενώ περίπου ένα στα τρία αξιοποιεί την οικογενειακή θεραπεία.

Περαιτέρω, οι κύριες υπηρεσίες που παρέχονται από το σύνολο των μονάδων υποκατάστασης στο πλαίσιο του θεραπευτικού σχεδιασμού είτε εντός της μονάδας είτε εκτός αυτής σε συνεργασία με άλλους φορείς είναι η βασική ιατρική και ψυχιατρική βοήθεια. Άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες, οι οποίες διαφοροποιούνται κατά μονάδα, περιλαμβάνουν τη βοήθεια στην

αναζήτηση εργασίας, τον επαγγελματικό προσανατολισμό, τη στεγαστική και την οικονομική βοήθεια και την παροχή βασικής / ακαδημαϊκής εκπαίδευσης.

Οι θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης διακρίνονται σε δύο βασικούς τύπους, σύμφωνα με την κύρια φαρμακευτική ουσία που χορηγείται για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της εξάρτησης: α) στις μονάδες που εφαρμόζουν θεραπεία υποκατάστασης με κύρια ουσία χρήσης τη μεθαδόνη και β) τις μονάδες που χορηγούν βουπρενορφίνη ως υποκατάστατο. Να σημειωθεί ότι στις μονάδες υποκατάστασης οι θεραπευόμενοι μεταβαίνουν συχνά από το ένα υποκατάστατο στο άλλο ανάλογα με τη φάση της θεραπείας τους.

Η θεραπεία υποκατάστασης δεν είναι πανάκεια, ούτε αποτελεί την ενδεδειγμένη θεραπεία για όλα τα εξαρτημένα από οπιούχες ουσίες άτομα. Για το λόγο αυτό άλλωστε, τίθενται και ορισμένες προϋποθέσεις για να γίνει δεκτό ένα άτομο στη θεραπεία υποκατάστασης στη χώρα μας, όπως η ηλικία και η προηγούμενη προσπάθεια θεραπείας σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα. Είναι προτιμότερο να πετύχει ένα άτομο την πλήρη απεξάρτησή του από το να παίρνει ένα φάρμακο, ενδεχομένως για πολλά χρόνια. Υπάρχουν όμως χρόνιοι και βαριά εξαρτημένοι χρήστες που δεν κατορθώνουν να απεξαρτηθούν στα «στεγνά» προγράμματα (νευροβιολογικές συνιστώσες), και επομένως έχουν ανάγκη από μια θεραπεία μακράς διάρκειας με υποκατάστατα.

«Στεγνά» προγράμματα θεραπείας

Τα λεγόμενα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα στηρίζονται στην ψυχοκοινωνική θεραπεία, και στόχο έχουν την απεξάρτηση από όλες τις ουσίες και την κοινωνική επανένταξη. Δε χρησιμοποιούν φάρμακα υποκατάστασης για την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Τα πρώτα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα αναπτύχθηκαν στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του ’80, από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (18 ΑΝΩ) και το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), και είχαν τη μορφή θεραπευτικών κοινοτήτων με εσωτερική παραμονή για διάστημα τουλάχιστον ενός έτους. Ακολούθησε η ανάπτυξη «στεγνών» προγραμμάτων και από άλλους φορείς, όπως το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Η διαπίστωση της ανάγκης πλουραλισμού στη θεραπεία των εξαρτημένων προκειμένου αυτή να ανταποκρίνεται καλύτερα στις ποικίλες ανάγκες των χρηστών, έδωσε ώθηση στη σταδιακή λειτουργία από τους προαναφερθέντες και άλλους φορείς διάφορων τύπων «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, όπως της ημερήσιας παραμονής ή του τύπου των εξωτερικών ιατρείων, των ειδικών προγραμμάτων για εφήβους, γυναίκες και άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα ή των προγραμμάτων υπό μορφή αυτοβοήθειας. Ο ΟΚΑΝΑ, δημιούργησε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα για ενήλικες και εφήβους και συνεργάζεται με άλλους φορείς για την ανάπτυξη ανάλογων προγραμμάτων.

Σήμερα, περίπου το 1/3 των θέσεων θεραπείας στις χώρες-μέλη της Eυρωπαϊκής Ένωσης καλύπτεται από τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα. Kατά κανόνα, τα «στεγνά» προγράμματα έχουν καλύτερα αποτελέσματα σε άτομα που επιδεικνύουν ισχυρό κίνητρο να θεραπευτούν, είναι νεαρότερα σε ηλικία, και έχουν λιγότερο βεβαρημένο ιστορικό εξάρτησης. Η ένταξη και η θεραπεία στα «στεγνά» προγράμματα ενδείκνυται για όλα τα εξαρτημένα άτομα, πριν αυτά αποφασίσουν να ζητήσουν βοήθεια στο πρόγραμμα υποκατάστασης.

Αυτή τη στιγμή, ο ΟΚΑΝΑ, διαθέτει τρεις Μονάδες Εφήβων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ρέθυμνο) και ένα Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών στην Πάτρα. Με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ λειτουργούν επίσης το Πρόγραμμα «ΑΘΗΝΑ» της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Πρόγραμμα «Προαγωγής Αυτοβοήθειας» του Aριστοτέλειου Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης.

Οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί

Τα Συμβουλευτικά Κέντρα του ΚΕΘΕΑ:

Οι χρήστες ουσιών έρχονται σε επαφή με το δίκτυο υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ μέσα από

23 Συμβουλευτικά Κέντρα σε 18 πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Τα Συμβουλευτικά Κέντρα λειτουργούν τόσο ως ασφαλές και ελεύθερο από ουσίες «καταφύγιο» από τη χρήση, όπου παρέχεται ενημέρωση, ψυχολογική υποστήριξη και φροντίδα της υγείας, όσο και ως στάδιο προετοιμασίας για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα.

Μετά το αρχικό ατομικό ραντεβού ο εξυπηρετούμενος εντάσσεται στις ομάδες του Κέντρου, όπου θα λάβει υπηρεσίες κλινικής αξιολόγησης, συμβουλευτικής υποστήριξης, ενημέρωσης και κινητοποίησης για παραπομπή σε θεραπεία,

οι οποίες πλαισιώνονται από εκπαιδευτικές / ψυχαγωγικές δραστηριότητες και φροντίδα της υγείας. Στους χρήστες που δεν επιθυμούν να ενταχθούν σε διαδικασία απεξάρτησης τα Κέντρα δίνουν τη δυνατότητα να μειώσουν τη χρήση και τις συνδεόμενες με αυτή βλάβες, να φροντίσουν την υγεία τους και να υποστηριχθούν σε ανάληψη πρωτοβουλιών που θα βελτιώσουν τη γενική τους κατάσταση και τους όρους διαβίωσής τους.

Η προσέλευση στο Κέντρο είναι εθελοντική και επιδιώκεται η ενεργητική συμμετοχή των εξυπηρετουμένων στις θεραπευτικές και άλλες διαδικασίες, καθώς η και η υποστήριξή τους για να επιτυγχάνουν μικρές αλλαγές στη στάση και στη συμπεριφορά τους. Επίσης, στο πλαίσιο της γενικότερης κινητοποίησής τους για αλλαγές στον τρόπο ζωής, οι εξυπηρετούμενοι καλούνται να αναλάβουν ενεργητικό ρόλο στην προετοιμασία των πρόχειρων γευμάτων που τους παρέχονται και στη φροντίδα των χώρων.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΚΕΘΕΑ

• Αρχική εκτίμηση της κατάστασης των εξαρτημένων, σχεδιασμός της θεραπευτικής παρέμβασης

• Φροντίδα της υγείας τους και παραπομπή τους σε αντίστοιχες υπηρεσίες υγείας, σύμφωνα με τις ανάγκες τους

• Εξασφάλιση ψυχιατρικής αξιολόγησης για τις περιπτώσεις διπλής διάγνωσης (ψυχιατρικής συννοσηρότητας)

• Ενημέρωση για θέματα σωματικής αποτοξίνωσης και ψυχικής απεξάρτησης

• Συμβουλευτική υποστήριξη της οικογένειας και του φιλικού περιβάλλοντος του χρήστη

• Μείωση της χρήσης και των επιπτώσεών της

• Αποχή από τη συνδεόμενη με τη χρήση παραβατική συμπεριφορά

• Συμμετοχή του εξυπηρετούμενου σε εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες και διευκόλυνσή του στην αξιοποίηση δικτύων κοινωνικής στήριξης

• Κινητοποίηση και προετοιμασία για την ένταξή του σε θεραπευτικό πρόγραμμα

• Συλλογή, καταχώριση και επεξεργασία των κοινωνικο-δημογραφικών και άλλων ατομικών στοιχείων (στο πλαίσιο των περιορισμών που θέτει η σχετική με την προστασία προσωπικών δεδομένων νομοθεσία) και κοινοποίησή τους στις αρμόδιες

εθνικές αρχές

Οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί του 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ)

Η Μονάδα Απεξάρτησης – 18 ΑΝΩ διαθέτει πέντε Συμβουλευτικούς Σταθμούς και Κέντρα Υποδοχής εξαρτημένων, οι οποίοι βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας. Οι δύο εξ αυτών είναι εξειδικευμένοι, ο ένας στην υποδοχή εξαρτημένων Γυναικών και Μητέρων (με τα παιδιά τους) και ο δεύτερος στην υποδοχή Εφήβων και Νέων.

Τα Κέντρα Υποδοχής και οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί αποτελούν το χώρο πρώτης επαφής του εξαρτημένου και της οικογένειάς του με το 18 ΑΝΩ. Σε αυτούς παρέχονται πληροφορίες για θέματα που αφορούν το θεραπευτικό πρόγραμμα, βοήθεια για την αντιμετώπιση πολλαπλών ψυχοκοινωνικών και ιατρικών προβλημάτων, κι επίσης δίνονται ερεθίσματα ευαισθητοποίησης στο εξαρτημένο άτομο. Στόχοι είναι η σταθεροποίηση της απόφασής τους για αποχή από τις ουσίες και απεξάρτηση, η ένταξή τους σε θεραπευτικές διαδικασίες, και εν συνεχεία στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Τα ανωτέρω επιτυγχάνονται μέσα από ατομικές συνεδρίες, ομάδες στήριξης, ομάδες ψυχοθεραπείας, ομάδες έκφρασης κ.ά. Παράλληλα λειτουργούν προγράμματα συμβουλευτικής γονέων και θεραπείας οικογένειας.

Άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις

Μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης

Το Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων Ι Α Ν Ο Σ (ΨΝΘ) και η Μονάδα Εφήβων ΑΤ ΡΑ Π Ο Σ αποτελούν τις δύο εξειδικευμένες δομές σωματικής αποτοξίνωσης που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα.

Βασικός στόχος των παραπάνω μονάδων αποτελεί η παροχή φαρμακευτικής βοήθειας σε χρήστες –κυρίως ηρωίνης, αλλά και άλλων ουσιών–για την αντιμετώπιση των σωματικών στερητικών συμπτωμάτων. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η ενημέρωση σε θέματα υγείας, η πρόληψη της υποτροπής, καθώς και η ευαισθητοποίηση και η προετοιμασία για τη φάση της θεραπείας με τη λειτουργία ομάδων ψυχοθεραπείας. Η προγραμματισμένη διάρκεια του Προγράμματος ΙΑΝΟΣ είναι 21 ημέρες ενώ της Μονάδας Εφήβων ΑΤΡΑΠΟΣ 120 ημέρες (30 μέρες στη φάση προ ένταξης και 90 μέρες στη φάση αποτοξίνωσης).

Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας

Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι ένα πρόγραμμα του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Βασικό άξονα του προγράμματος αποτελεί η προαγωγή της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης από ψυχότροπες ουσίες. Το πρόγραμμα είναι ανοιχτό, δεν υπάρχουν λίστες αναμονής, παρέχει τις υπηρεσίες του δωρεάν

και βασικός του στόχος είναι η υποστήριξη των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, καθώς και των οικογενειών τους. Το πρόγραμμα αυτό αξιοποιεί την ιδέα της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης.

Προβλήματα Ψυχικής και Σωματικής Υγείας

Ο Δείκτης Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών (ΔΕΜΑ) καταγράφει τον επιπολασμό της μόλυνσης από τους ιούς της Ηπατίτιδας Β (HBV), Ηπατίτιδας C (HCV) και HIV/AIDS και φυματίωσης στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών

Ανταπόκριση στα προβλήματα υγείας των χρηστών

Με την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας στα ουσιοεξαρτημένα άτομα ασχολούνται αφενός μεν τα προγράμματα θεραπείας για τα ναρκωτικά, αφετέρου δε οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης, οι οποίες προσφέρουν βοήθεια κυρίως σε «ενεργούς» χρήστες ναρκωτικών, που δεν επιθυμούν να μπουν σε προγραμμα θεραπείας.

Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης υλοποιούν παρεμβάσεις που αφορούν κυρίως την πρόληψη περιπτώσεων υπερδοσολογίας και μολυσματικών ασθενειών και την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας.

Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης στοχεύουν στην προσέγγιση και στην παροχή βοήθειας στην ομάδα των χρηστών που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών προγραμμάτων. Η προσέγγιση των ατόμων αυτών μπορεί να γίνει με ειδικά προγράμματα παρέμβασης εκτός δομών, σε χώρους δηλαδή συνάθροισης και συνδιαλλαγής χρηστών, καθώς και με υπηρεσίες ελεύθερης εισόδου, οι οποίες δεν θέτουν προϋποθέσεις για την υποδοχή και την εξυπηρέτηση των χρηστών (www.okana.gr).

Η Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών (ΚΙΜ) του ΟΚΑΝΑ αντιμετωπίζει περιστατικά α) υπερδοσολογίας, β) συμπτώματα που

συνδέονται αποκλειστικά με τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και γ) στερητικού συνδρόμου.

Πρόληψη των Μολυσματικών Ασθενειών

Για την πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης πραγματοποιούν διάφορα είδη παρεμβάσεων, όπως ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών σε ασφαλείς τρόπους χρήσης, προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών, εξετάσεις ή παραπομπές για εξετάσεις για την ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών κτλ.

Υπηρεσίες ανταλλαγής / διανομής συριγγών διαθέτουν τα παρακάτω προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης:

1. ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ)

2. Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ)

3. Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου)

Προγράμματα διανομής προφυλακτικών σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών διαθέτουν: Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης του ΟΚΑΝΑ (ΜΑΒΥ, Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων), του ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ, Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ), της ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου (Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ) και των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» ή των υπηρεσιών ανταλλαγής / διανομής συριγγών .

Επιπλέον, η μη κυβερνητική οργάνωση RRAKSIS διανέμει προφυλακτικά σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, μεταξύ των οποίων και σε προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών.

Προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο»

Οι δράσεις των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» έχουν ως βασικό σκοπό τη μείωση της βλάβης από τους κινδύνους που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών και την κινητοποίηση των χρηστών στη θεραπεία.

Έξι Προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» υλοποιούνται από το ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ, Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ), τον ΟΚΑΝΑ (Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων), τη μη κυβερνητική οργάνωση Γιατροί του Κόσμου, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και τα Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων.

Εξετάσεις για ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών

Η Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ είναι η μόνη υπηρεσία που διαθέτει μικροβιολογικό εργαστήριο και παρέχει εξειδικευμένα τη δυνατότητα σε «ενεργούς» χρήστες, χρήστες υπό θεραπεία και πρώην χρήστες για εξετάσεις Ηπατίτιδας Α, Β και C, φυματίωση και HIV/AIDS.

Το πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ της ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου πραγματοποιεί επίσης αιμοληψίες, σε μικρότερο αριθμό «ενεργών» χρηστών ναρκωτικών σε σχέση με τη ΜΑΒΥ, για Ηπατίτιδες B, C και για HIV/AIDS,

Παραπομπές για εξετάσεις

Το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) πραγματοποιούν παραπομπές για εξετάσεις ηπατίτιδας, HIV/ΑIDS και τεστ Mantoux σε δημόσια νοσοκομεία της χώρας και στη ΜΑΒΥ.

Επιπλέον, η μη κυβερνητική οργάνωση PRAKSIS παραπέμπει άτομα, μεταξύ των οποίων και χρήστες ναρκωτικών, για εξετάσεις ηπατίτιδας και HIV/AIDS στις ειδικές υπηρεσίες των γενικών νοσοκομείων.

Εμβολιασμοί

Στο πλαίσιο των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, η ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) κυρίως προσφέρει στους εξαρτημένους χρήστες αυτή την εξειδικευμένη υπηρεσία. Επίσης, εμβολιασμοί πραγματοποιούνται στο Διαγνωστικό Κέντρο του Προγράμματος ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ.