ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΚΑΤΑΛΗΚΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑ 3 Ιουνίου 2015
(ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ)

§ 1.
  Το Ανοικτό Καταληκτήριο Μάθημα που καθιερώσαμε την τελευταία
δεκαετία αποτελεί μια ευκαιρία για όλους / όλες στοχασμού και
αναστοχασμού, μια ευκαιρία αυτοκριτικής, ελέγχου και αυτοελέγχου.
Τελικά, είναι ένα πρότυπο Αξιολόγησης, που εφάρμοζαν οι κοινωνικές,
οικονομικές και πνευματικές δομές της Θράκης κατά τον δέκατο ένατο
αιώνα.
  Από το 2012 στα τμήματα Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας
και Ιστορίας/Πολιτισμού Θράκης ασχολούμαστε με Κείμενα Πολιτικής και
Κοινωνικής Φιλοσοφίας των Ελλήνων στη διαχρονία της. Είδαμε τη θέση
της γυναίκας και φέτος το Παιδί και τον Έφηβο.
 § 2.
  Ο άνθρωπος όπως και κάθε έμβιο ον έχει μια προδιαγεγραμμένη από τη
φύση πορεία: γένεση – γέννηση – ανάπτυξη – θάνατος. Η πορεία αυτή
είναι μη αναστρέψιμη. Γενικά θεωρείται για την πορεία του ως η πιο
σημαντική – ας περιοριστούμε στον άνθρωπο – η παιδική ηλικία, τα πρώτα
λίγα χρόνια.
  Για να φτάσει σχηματικά στην ωρίμανση και στην ολοκλήρωση διέρχεται
ένα στάδιο που στα νεότερα χρόνια ονομάζουμε εφηβεία. Η περίοδος αυτή
είναι μεταβατική, ένα ενδιάμεσο στάδιο ένταξης στους ενήλικες. Πέρα
από τα βιολογικά χαρακτηριστικά, η εφηβεία κατ’ εξοχήν περιέχει
κοινωνικά και πολιτιστικά στοιχεία, είναι μ’ άλλα λόγια κυρίως προϊόν
κοινωνικής βούλησης. Η εφηβεία έχει τη χωροχρονική σφραγίδα που την
καθορίζει.
  Για τούτο τον λόγο τα πρώτα χρόνια ζωής του ανθρώπου είναι η βάση
για την περαιτέρω πορεία του.
 § 3.
   Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε την ετυμολογική  πορεία της λέξης
παις = παιδί. Η διαδικασία μόρφωσης του παιδιού που αναλαμβάνει η
πόλις / το κράτος  λέγεται παιδεία, η ασχολία του παιδιού λέγεται
παιδιά = παιχνίδι, η όλη πράξη της παιδείας κρύβεται στο ρήμα παιδεύω,
που έχει πολλές έννοιες, ας περιοριστούμε στον κόπο που απαιτείται και
στα νέα ελληνικά φωλιάζει στο ουσιαστικό παίδεμα.

*
  Ο δάσκαλος και ο πολιτικός παίζουν ιδιαίτερα καθοριστικό ρόλο στη
δομή και εξέλιξη της ιστορικής κοινωνίας.
§ 4.
  Ο δάσκαλος μεταβιβάζει την πείρα, την άυλη και υλική γνώση, στα νέα
πρόσωπα που θα ενταχθούν στη συγκεκριμένη κοινωνία.
  Δάσκαλος είναι πρόσωπο ή ομάδα, που εκπληρώνει το ρόλο της
διδασκαλίας αφ’ εαυτού (γονείς, συγγενείς) ή ύστερα από ανάθεση και
σχετική προετοιμασία (επαγγελματίες δάσκαλοι). Φορείς θεσμοθετημένοι ή
όχι παίζουν το διδακτικό ρόλο (εκκλησία, μέσα ενημέρωσης,
διανοούμενοι).
§ 5.
  Ο πολιτικός σχεδιάζει τη μορφή της κοινωνίας και τον τύπο του
ανθρώπου που απαιτείται για την κοινωνία αυτή. Λαμβάνει υπόψη του τα
δεδομένα, οραματίζεται τα ζητούμενα και καθορίζει τα βήματα
υλοποίησης.
  Για να πάμε λίγο στον Πλάτωνα, όπου υποστηρίζεται πως οι φιλόσοφοι
βασιλείς είναι οι ικανότεροι και αξιότεροι να κυβερνούν. Στην
«Πολιτεία» περιγράφεται το δίκαιο πολίτευμα, ο Γλαύκων ρωτά το Σωκράτη
αν μπορεί να πραγματοποιηθεί και αυτός του απαντά :
«Αν δεν συμβεί ή να κυβερνήσουν στις πολιτείες οι φιλόσοφοι   ή   να
 ασχοληθούν    με   τη φιλοσοφία, ανυστερόβουλα και άξια, αυτοί τους
οποίους τώρα τους αποκαλούν βασιλιάδες και άρχοντες, έτσι ώστε η
πολιτική δύναμη  και η  φιλοσοφία να συναντηθούν  στο αυτό πρόσωπο, κι
αν τούτος ο εσμός όσων σήμερα πορεύονται χωριστά προς τη μία η την
άλλη κατεύθυνση δεν εμποδιστεί δια της βίας να το κάνει αυτό, δεν θα
έχουν τελειωμό, φίλε Γλαύκων, οι συμφορές για τις πολιτείες, νομίζω
ούτε και για το ανθρώπινο γένος».

*
  Μιλώντας για δάσκαλο και πολιτικό συναντήσαμε δύο σημαντικούς
εκπροσώπους του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα – πρώτων δεκαετιών του
19ου, φορέων της εποχής τους, το δάσκαλο Αδαμάντιο Κοραή 1748 – 1833
και τον πολιτικό Ιωάννη Καποδίστρια 1776 – 1831.
§ 6.
  Ο κατά το ήμισυ έλληνας γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη Μάριο Βίττι
στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας γράφει στην αρχή του
αρμόζοντος κεφαλαίου «Η κοινωνική ζωή η οποία θα διαπνέεται από τα
δημοκρατικά ιδεώδη της ελευθερίας και της ισονομίας και που θα μπορεί
αποτελεσματικά να αποφεύγει τα ολισθήματα προς τα άκρα, είτε προς την
προκατάληψη είτε προς την αθεΐα αποτελεί το υπόβαθρο όλου του
φιλοσοφικού και πολιτικού στοχασμού του Αδαμάντιου Κοραή» και
καταλήγει «Ο Κοραής δεν δίδαξε μόνο μια μέθοδο κοινωνικής συμβίωσης·
στάθηκε ευαίσθητος και πολυμαθής μελετητής του ελληνισμού από την
αρχαιότητα ως τις μέρες του, και εντυπωσίασε αισθητά τους δυτικούς
θαυμαστές του και με τις θεωρίες του για τη γλώσσα, που και σ’ αυτές
αναζητάει τη «μέση οδό» ανάμεσα στις πεποιθήσεις των συντηρητικών
λογίων και στη λαϊκή χρήση».
§ 7.
  Είναι γνωστό, πεποίθηση κοινή, πως αν δεν δολοφονούνταν και συνέχιζε
το έργο του ο Καποδίστριας, σήμερα τα πράγματα για την Ελλάδα θα ήταν
καλύτερα. Θα δώσουμε το λόγο στον ίδιο τον Κυβερνήτη, του οποίου τη
μόρφωση και πρότερη σταδιοδρομία γενικά δεν μαθαίνουμε στα σχολειά
μας. Να μην παραλείψω να τονίσω ότι και ο Κοραής και ο Καποδίστριας
σπούδασαν την Ιατρική.
  Στην αυτοβιογραφία του σημειώνει : «Ως Έλλην οφείλω μόνον  εκείνην
την ελευθερίαν να επιθυμώ, ην οι Έλληνες ήθελον αποκτήσει διά των
ιδίων των δυνάμεων και διά της προηγουμένης προόδου των εις τον αληθή
πολιτισμόν». Από επιστολή στον αδελφό του Βιάρο: «Ενώ πάσαι αι
διοικήσεις της Ευρώπης, ουδεμιάς εξαιρουμένης, φαίνεται ότι αφήνουν
την Ελλάδα να απολεσθή, η ανθρωπότης και η ευσέβεια των ανθρώπων
πάντων των Εθνών δίδουν εις αυτήν χείρα βοηθείας». Παραλείπω
σημαντικές επιστολές του προς τον Κοραή για γενικά θέματα και για την
παιδεία και καταλήγω με μία χαρακτηριστική αποστροφή του προς τον
Μουστοξύδη : «Τα σχολεία δεν είναι απλώς τόποι προσκτήσεως γνώσεων,
αλλά κυρίως φροντιστήρια ηθικής, χριστιανικής και εθνικής αγωγής».
§ 8.
  Ο Πλάτων στους Νόμους (643 d 6 – 644 b4) έχει αποτυπώσει την άποψη
των Ελλήνων σχετικά με την Παιδεία, λέγει: «Όταν επικρίνουμε ή
επαινούμε την ανατροφή κάποιου και λέμε ότι είναι πεπαιδευμένος ή
απαίδευτος, μερικές φορές χρησιμοποιούμε τον πρώτο όρο και για
ανθρώπους που ξέρουνε καλά το επάγγελμά τους – τους ναυτικούς ή τους
έμπορους ή και άλλους. Ας δεχτούμε όμως, για χάρη της συζήτησης, ότι
δεν εννοούμε αυτό το πράγμα αλλά την παιδεία που από την παιδική
ηλικία οδηγεί τον άνθρωπο στην αρετή και του προκαλεί ισχυρή επιθυμία
να γίνει ένας τέλειος πολίτης που ξέρει να κυβερνά ή να κυβερνιέται
σύμφωνα με το δίκαιο.(…) Αντίθετα, την παιδεία που αποβλέπει στην
απόκτηση χρημάτων ή δύναμης ή σοφίας χωρίς λογική και δικαιοσύνη, θα
πρέπει να την θεωρούμε ανελεύθερη και βάναυση – κάτι δηλαδή που δεν
αξίζει να ονομάζουμε Παιδεία».
  Στα κείμενα του Αριστοτέλη γίνεται, για πρώτη φορά στο πλαίσιο της
αρχαίας φιλοσοφίας, λόγος για νομοθετημένη κοινή παιδεία (Πολιτικά θ
1337 α 33), γιατί μέσω αυτής της ομοιόμορφης διαδικασίας, όπως πίστευε
ο Αριστοτέλης, ο άνθρωπος καθίσταται πολίτης, δηλαδή αποκτά τη
δυνατότητα να “μετέχει κρίσεως και αρχής”, με τελικό αποτέλεσμα να
μετέχουν της πολιτείας «πάντες οἱ πολῖται».
*
.  Κλείνοντας, επιθυμώ να ευχαριστήσω το Ίδρυμα για τη δυνατότητα που
μας δίνει να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας. Ευχαριστώ από τα βάθη
της καρδιάς μου τους σπουδαστές και τις σπουδάστριες που με ζήλο
παρακολουθούν τα μαθήματα και συμμετέχουν  ενεργητικά στην αναζήτηση
της αλήθειας. Χωρίς μαθητές ο δάσκαλος είναι ανίκανος και για τα πιο
απλά και αυτονόητα. Ευχαριστώ όλους εσάς που μας στηρίζετε θετικά και
κριτικά στο έργο μας. Το ίδιο ευχαριστώ τα Μέσα Ενημέρωσης όταν
παίζουν τον ρόλο που δηλώνει το όνομά τους.