Του Θανάση Μουσόπουλου, Συγγραφέα – ποιητή

   (Την Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2013 παρουσιάστηκε το νέο μυθιστόρημα του Πασχάλη Μαγγίδη «Όταν το παρελθόν επιστρέφει» στην αίθουσα της Δημοτικής Πινακοθήκης Ξάνθης «Χρήστος Παυλίδης». Προλόγισε ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβούλιου κ. Χαρ. Δημαρχόπουλος, ενώ για το έργο μίλησε ο κ. Θαν. Μουσόπουλος. Αποσπάσματα απέδωσε η ιστορικός κα. Μαρία Μουσοπούλου. Ακολουθεί η εισήγηση του Θ. Μουσόπουλου)

  Η Λογοτεχνία, η Τέχνη γενικότερα παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή μας – τουλάχιστο οφείλει να παίζει. Είναι κάτι που δημιούργησε ο άνθρωπος· όπως δημιούργησε τα υλικά εργαλεία από τα πιο απλά ως τα πιο σύνθετα, με σκοπό να αντιμετωπίσει τα καθημερινά του προβλήματα, να τα λύσει με τον πιο γρήγορο, απλό και οικονομικό τρόπο.

  Όπως δημιούργησε τα υλικά έτσι δημιούργησε και τα άυλα μέσα. Για τον ίδιο σκοπό. Τίποτε εξάλλου δεν είναι καθαρά υλικό ούτε καθαρά άυλο. Η γλώσσα και η σκέψη αποτελούν σημαντικότατες επιτεύξεις του ανθρώπου. Και στην προέκτασή τους, η τέχνη και η λογοτεχνία ειδικότερα.

  Πάντοτε, όταν γράφω και το πιο απλό κείμενο, σκέφτομαι ποιος είναι ο αποδέκτης και ποιος είναι ο σκοπός που γράφω το συγκεκριμένο κείμενο. Αυτό αναρωτιέμαι και όταν διαβάζω ένα άλλο οποιοδήποτε γραπτό. Ξέρετε, μια συνταγή φαγητού ή γλυκού μπορεί να είναι το τελειότερο γραπτό, όταν είναι αποτελεσματική.

  Το λογοτεχνικό κείμενο σπανιότερα πετυχαίνει το στόχο του, που  -νομίζω – είναι ταυτόσημος με μία γαστρονομική συνταγή. Ο λάρυγγας εξάλλου λίγο απέχει από τον εγκέφαλο.

  Στις μέρες μας, όχι μόνο στη χώρα μας, η λογοτεχνία και η τέχνη αναζητεί το ρόλο της, αναζητεί ακροατήριο, αναζητεί – γιατί όχι ; – λόγο ύπαρξης.

   Θα μιλήσω τώρα για τη λογοτεχνία – και μόνο για το μυθιστόρημα.  Έχουμε δύο είδη έργων, αυτό που παίζει το ρόλο του και αυτό που δεν έχει κάποιο σκοπό  πέρα από την οικονομική επιτυχία του συγγραφέα και των εκδοτών κυρίως. Το ιδανικό, βέβαια, είναι το έργο τέχνης να παίζει το ρόλο του και να έχει εμπορική επιτυχία. Δε θα μπω στη λογική του να αναλύσω αυτούς τους παράγοντες. Να σημειώσουμε μόνο ότι τα ‘ευπώλητα’ – τα best seller – δε σημαίνει ότι είναι πάντοτε λογοτεχνικά έργα, ότι θα καταγραφούν σε μια μελλοντική ιστορία της λογοτεχνίας..

  Γι’ αυτό, στα μυθιστορήματα κυρίως ψάχνω όσα κάτι έχουν να πουν – πέρα από την υπόθεσή τους που είναι προέκταση των τηλεοπτικών σειρών.

  Και άλλες φορές υποστήριξα ότι τα νεοηθογραφικά – όπως τα αποκαλώ –  πεζογραφήματα είναι αυτά που μπορούν στην εποχή μας να παίξουν το ρόλο τους με τον καλύτερο τρόπο – εφόσον βέβαια βρίσκονται σε ένα επίπεδο ικανοποιητικό γραφής.

  ‘Ο πεζός λόγος’, όπως διατυπώνει ο Σπύρος Πλασκοβίτης στο κλασικό βιβλίο του «Η Πεζογραφία του Ήθους», ‘έχει ένα βαρύ προνόμιο : Είναι από τη φύση του και την καταγωγή του προπάντων κοινωνικό λειτούργημα’. Μ’ άλλα λόγια, προσθέτω εγώ, ο πεζογράφος ακούει την κοινωνία και απευθύνεται στον άνθρωπο της κοινωνίας, ενώ οι μεγάλοι πεζογράφοι είναι και φιλοσοφικοί συγγραφείς. ‘Η αποστολή που έδωσαν στον εαυτό  τους οι κορυφαίοι πεζογράφοι του ήθους είναι καθαυτό αποστολή των ανθρωπιστικών φιλοσόφων – δηλαδή, η διέγερση και η ύψωση της κοινής συνείδησης, ο εξαναγκασμός της, με την πειθώ και το διάλογο, να γνωρίσει και να τοποθετηθεί. Έτσι η «ιδεατή πολιτεία» παραμένει στο βάθος σκοπός και ελπίδα των πεζογράφων αυτής της κατηγορίας, όπως ήταν καθαρή επιδίωξη και των φιλοσόφων του ανθρωπισμού’.

  Ζώντας σε μια μεταιχμιακή εποχή, η πεζογραφία οφείλει να επιλέξει σε ποια όχθη θα βρεθεί και θα σταθεί. Σε ποια όχθη θα παλέψει για το αύριο του ανθρώπου : με όσους βολεύονται και ταχτοποιούνται με ό,τι συμβαίνει ή με όσους βλέπουν ένα καλύτερο ξημέρωμα, μια καλύτερη μέρα για τον άνθρωπο και την κοινωνία.

  Αυτή είναι η διαχωριστική γραμμή που καθορίζει τις επιλογές και τους στόχους μου. Αυτή είναι και η αφορμή που με συγκίνησε ο Πασχάλης Μαγγίδης με τα τρία ως τώρα μυθιστορήματά του. Γιατί στα κείμενά του βρίσκει και βάζει τον καθημερινό άνθρωπο, τον συνειδητοποιημένο απλό άνθρωπο της εποχής μας.

  Από το πρώτο του βιβλίο «Δεύτερη ευκαιρία» ένα απόσπασμα:

  «Η ζωή δίνει πολλές ευκαιρίες. Θα υπάρξει κι άλλη. Την πόρτα δεν την κλείνει η ζωή, εμείς την κλείνουμε. Σ’ αυτή την περίπτωση η δυστυχία έχει δύο θετικά στοιχεία: να χτίσεις τη ζωή σου από την αρχή και να δεις τη ζωή με διαφορετικό μάτι» (υπογραμμίζω εγώ, ανάγοντας τούτη τη φράση στο ουσιαστικό θέμα της σύγχρονης ‘κρίσης’).

  Από το δεύτερο «Στη χάση του φεγγαριού» :

  «Πώς δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει πως η κοινή μοίρα, η μοίρα της φθοράς πρέπει να γίνει το ενοποιητικό στοιχείο όλων των ανθρώπων; Να ενώσει τις σκέψεις όλων μας σε μια ενιαία προσπάθεια, αφού δεν έχουμε άλλο μεγαλύτερο εχθρό;»

  Η δομή μιας κλασικής ιστορίας, η πλοκή ενός κλασικού μύθου, είναι  η αρχή με την έκθεση των προσώπων και των θέσεών τους, η σύγκρουση και η κορύφωση, τέλος η έξοδος / λύση. Αυτή τη μορφή κρατά ο συγγραφέας στα βιβλία του. Ο αναγνώστης / η αναγνώστρια απολαμβάνει μια πορεία με ποικίλματα και αγωνίες.

  Καλογραμμένα μυθιστορήματα που απευθύνονται σε αναγνώστες που δεν έχουν ‘εξεζητημένες’ απαιτήσεις. Γι’ αυτό διαβάζουμε με ενδιαφέρον τα βιβλία του γλυκού ‘παραμυθά’ Πασχάλη Μαγγίδη.

  Στο τρίτο βιβλίο του «Όταν το παρελθόν επιστρέφει» δυστυχή περιστατικά έφεραν κοντά τον Αλέξη και τη Ναυσικά. Στη σύνταξη ο Αλέξης, νεότερη η Ναυσικά παλεύει, ξενοδουλεύοντας για να ζήσει και να μεγαλώσει το κοριτσάκι της.

  Η σχέση τους με τον καιρό γίνεται περισσότερο από φιλική, αλλά διάφορα γεγονότα αναστέλλουν την εξέλιξή της.
Στη συνέχεια ο δεσμός τους δοκιμάζεται σοβαρά, καθώς εμφανίζονται στη ζωή τους άλλοι με τους οποίους στο παρελθόν είχαν ζήσει το μεγάλο έρωτα. Η αναζωπύρωση των αναμνήσεων της νιότης, δημιουργεί διλήμματα και αμφιταλαντεύσεις που κλονίζουν τη σχέση τους.
Είναι ο καιρός, που, σταθμίζοντας τα γεγονότα και τις ειδικές για τον καθένα συνθήκες ζωής, πρέπει να κάνουν τις οριστικές τους επιλογές.

  Στο βιβλίο αυτό ο Μαγγίδης υποστηρίζει ότι το παρελθόν όταν επιστρέφει δεν είναι πάντα για καλό…

  Εξαιρετικές είναι οι σελίδες του για το ρόλο και τη θέση του συγγραφέα, οι περιγραφές για το Άγιον Όρος, για την Ξάνθη και τη Θράκη.

  Οι πιο σημαντικές είναι οι ‘ανθρώπινες’ σελίδες, όπως η γυναίκα με τη μαστεκτομή. Ο άνθρωπος της εποχής μας, ζώντας στην ‘κρίση’, αντιμετωπίζει πολλά άλλα καθημερινά προβλήματα, που είναι ανθρώπινα και ουσιαστικά. Μ’ αυτά καταγίνεται ο Πασχάλης Μαγγίδης.

  Οι Εκδόσεις Ιωλκός πολύ σωστά πράττουν, εκδίδοντας τέτοια βιβλία που μιλούν για την ουσιαστική ζωή του σύγχρονου ανθρώπου.

Θανάσης Μουσόπουλος

Συγγραφέας – ποιητής

Ξάνθη, Οκτώβριος 2013