του Τριαντάφυλλου Σφυρή, Πολιτικού Μηχανικού

Ξάνθη 25/4/2014

Οι συζητήσεις με αφορμή την υποψηφιότητα της κ. Σαμπιχά Σουλεϊμάνογλου καθιστούν επίκαιρο ένα παλαιότερο άρθρο μου, που δημοσίευσα στις 16-10-2003 (πριν 11 χρόνια) στην εφημερίδα της Ξάνθης ΕΜΠΡΟΣ, με τίτλο «Πότε θα μας αφήσουν ήσυχους;» και το οποίο αναφέρονταν στην υποκρισία των ελληνικών και τουρκικών εθνικιστικών κύκλων σχετικά με τα ζητήματα της μειονότητας. Αφορμή για εκείνο το άρθρο ήταν οι αντιδράσεις των δύο αυτών κύκλων στην αναγνώριση σωματείου με την επωνυμία «Τουρκική Ένωση Ξάνθης».

Το άρθρο αποδείχθηκε προφητικό για τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε από τους κύκλους αυτούς η ανακοίνωση της ίδρυσης σωματείου με την επωνυμία «Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης» το 2007, δηλ. 4 χρόνια μετά το άρθρο.

Παραθέτω ολόκληρο το άρθρο χωρίς καμία αλλαγή, παρά μόνο την προσθήκη μέσα σε παρένθεση ορισμένων σημειώσεων που αφορούν γεγονότα που συνέβησαν μετά το άρθρο. Ολόκληρο το άρθρο:

Τελευταία άρχισαν ξανά οι συζητήσεις γύρω από το όνομα ‘Τούρκος’ και του προσδιοριστικού επιθέτου ‘τουρκικός’. Αφορμή η επικείμενη αναγνώριση σωματείου με την επωνυμία «Τουρκική Ένωση Ξάνθης».

Εναντίον της χρήσης των όρων ‘Τούρκος’ και ‘τουρκικός’ εμφανίζεται με έντονες δηλώσεις του ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος (σημείωση: σήμερα Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης), ο οποίος επικαλούμενος την Συνθήκη της Λωζάνης θεωρεί ότι οι μόνοι προσδιορισμοί που επιτρέπονται είναι: «μουσουλμάνος» και «μουσουλμανικός».

Θα ήθελα στις συζητήσεις που γίνονται αυτές τις μέρες γύρω από το ζήτημα αυτό να καταθέσω και εγώ την προσωπική μου άποψη.

Κατ’ αρχή θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι οι έννοιες «μουσουλμάνος» και «μουσουλμανικός» είναι θρησκευτικές, όπως ακριβώς οι έννοιες «χριστιανός» και «χριστιανικός». Επομένως μπορούν να προσδιορίσουν μόνο έννοιες που έχουν σχέση με την θρησκεία. Π.χ. λέμε μουσουλμανικά νεκροταφεία, όπως λέμε χριστιανικά ή εβραϊκά. Το ίδιο όταν θέλουμε να προσδιορίσουμε την προέλευση ενός ονόματος: π.χ. για το ‘Γεώργιος’ λέμε ότι είναι όνομα χριστιανικό ενώ το ‘Χασάν’ είναι μουσουλμανικό. Όμως δεν μπορούν όλες οι έννοιες να προσδιοριστούν μόνο με την χρήση των όρων «χριστιανικός» και «μουσουλμανικός». Π.χ. για τη λέξη «ψωμί» δεν λέμε ότι είναι χριστιανική αλλά ελληνική όπως και για την λέξη «εκμέκ» ότι είναι τούρκική και «χλέπ» είναι πομακική. Θα ήταν αδιανόητο να λέγαμε ότι οι λέξεις «εκμέκ» και «χλεπ» είναι μουσουλμανικές! Δεν υπάρχει μουσουλμανική γλώσσα. Οι ανά το κόσμο μουσουλμάνοι μπορεί να μιλούν αραβικά, ινδικά, τουρκικά, πομακικά, κουρδικά, αλβανικά κλπ.

Επομένως είναι περισσότερο από προφανές και μόνο ανεγκέφαλος αν είναι κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί, ότι μόνη η χρήση των όρων «μουσουλμάνος» και «μουσουλμάνικός» δεν μπορεί να προσδιορίσει όλες τις έννοιες όταν χρειάζεται να γίνει κάποια διάκριση. Άρα στην περίπτωση αυτή η χρήση των όρων «τουρκικός» είναι αναπόφευκτη και επιβεβλημένη (όπως άλλωστε και ο όρος πομακικός). Θα αναφέρω μερικούς μόνο τέτοιους προσδιορισμούς που τους συναντάμε πολύ συχνά τόσο στην καθημερινή μας ζωή όσο και στα βιβλία: τούρκικη κουζίνα, πομάκικη φορεσιά, τσιγγάνικο τραγούδι. Πόσο γελοίο αλήθεια θα φαινόταν αν θα λέγαμε «μουσουλμάνικη φορεσιά»!!

Μέχρι εδώ όλα καλά. Εκεί που δημιουργείται η διαμάχη είναι αν μπορεί να χρησιμοποιείται και ο προσδιορισμός «Τούρκος». Και εδώ είναι που γίνεται το μεγάλο μπέρδεμα. Ο φίλος μου ο Χαλήλ δεν είναι μουσουλμάνος. Ούτε βέβαια χριστιανός. Λόγω φιλοσοφικής στάσης διατηρεί μια διακριτική στάση απέναντι στις θρησκείες όπως άλλωστε και πολλοί από εμάς μεταξύ αυτών και ο γράφων. Η μητρική του γλώσσα είναι η τουρκική. Αυτή τη γλώσσα πρωτοέμαθε να μιλάει στο σπίτι. Όταν αναφέρομαι σ’ αυτόν δεν μπορώ να πω: «έχω ένα φίλο, τον Χαλήλ που είναι μουσουλμάνος» αφού κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στην περίπτωση αυτή μπορώ να πω μόνο: «έχω ένα φίλο, τον Χαλήλ, που είναι τούρκος». Πιπέρι στη γλώσσα! Είπα την ‘απαγορευμένη λέξη’! Όμως έτσι είναι η πραγματικότητα και ήμουν σε πολλή δύσκολη θέση τόσα χρόνια όταν έπρεπε να λέω κάτι τέτοιο.

Τα πράγματα αλλάζουν βέβαια -και εδώ είναι που γίνεται φανερή η υποκρισία γύρω από το ζήτημα αυτό- όταν πρόκειται για την χρήση του όρου «πομάκος». Ο χρήση του όρου αυτού όχι μόνο δεν απαγορεύεται αλλά επιβραβεύεται και από πάνω: όταν κάποιος δηλώνει ότι είναι πομάκος όχι μόνο δεν κατηγορείται αλλά αντίθετα, ιδίως τα τελευταία χρόνια, επαινείται για το θάρρος του να το δηλώνει δημόσια!

Άρα το πρόβλημα δεν είναι για το αν η συνθήκη της Λωζάνης μιλάει για θρησκευτικές και όχι εθνικές μειονότητες, όπως ισχυρίζονται οι υπέρμαχοι της άποψης ότι μόνο ο όρος «μουσουλμάνος» επιτρέπεται. Στην πραγματικότητα τα ‘εθνικά αντανακλαστικά’ αντιδρούν μόνον στον όρο «τούρκος» και όχι στους άλλους δύο όρους «πομάκος» και «τσιγγάνος». Είμαι σίγουρος ότι ένα σωματείο με την επωνυμία «Πομακική ένωση Ξάνθης» όχι μόνο δεν θα έβρισκε επικριτές αλλά αντίθετα θα προβάλλονταν πανηγυρικά με όλα τα μέσα! (σημείωση: το 2007 ιδρύθηκε σύλλογος με την επωνυμία «Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης». Στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ στις 2/8/2009 δημοσιεύθηκε άρθρο με τον πηχυαίο τίτλο ««Είμαι Πομάκος και το λέω!..»). Άρα αν θέλουμε να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους δεν είναι ο προσδιορισμός της καταγωγής που ενοχλεί δηλ. τούρκος, πομάκος ή τσιγγάνος αλλά ο φόβος από την χρήση μόνο του όρου «τούρκος».

Βέβαια εδώ θα πρέπει να επισημάνει κανείς και την υποκρισία που υπάρχει και από την άλλη πλευρά. Υπέρμαχοι της άποψης ότι η χρήση των όρων «τούρκος» και «τουρκικός» είναι οι πολιτικοί παράγοντες που αυτοπροσδιορίζονται ως «τούρκοι». Μάλιστα ο βουλευτής Ροδόπης κ. Γκαλήπ Γκαλήπ ήταν και πολύ οξύς στις συνεντεύξεις του γύρω από το θέμα αυτό. Οι υπέρμαχοι της χρήσης «τουρκικός» αντιπαρατάσσουν απέναντι στους ορισμούς της συνθήκης της Λωζάνης –και έχουν δίκαιο σ’ αυτό- τις διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις, που κατοχυρώνουν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Η υποκρισία τους όμως βρίσκεται στο γεγονός ότι το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού κάποιων ως «τούρκων» δεν το θεωρούν εξίσου αυτονόητο και για όσους θέλουν να αυτοπροσδιορίζονται ως «πομάκοι» ή «τσιγγάνοι». Είμαι σίγουρος ότι αν κάποιοι αποφάσιζαν να ιδρύσουν σωματείο με την επωνυμία «Πομακική Ένωση Ξάνθης» θα έβρισκαν την έντονη αντίδραση των ίδιων αυτών κύκλων που σήμερα φωνασκούν για την απαγόρευση της επωνυμίας «Τουρκική Ένωση Ξάνθης»! Η σκοπιμότητα είναι προφανής. Είναι πασίγνωστό -και οι πομάκοι το γνωρίζουν πολύ καλά- ότι γίνεται μεγάλη προσπάθεια για να εξαφανιστεί αυτή η διάκριση και να επιβληθεί μία και μοναδική δηλ. «τούρκος». (σημείωση: στις 17/4/2007 το προεδρείο του συλλόγου «Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης» που μόλις ιδρύθηκε, διαμαρτυρήθηκε με επιστολή του προς την τουρκόφωνη εφημερίδα Millet που εκδίδεται στην Ξάνθη, ότι «στις 5/4/2007 δημοσίευσε κατάλογο των ιδρυτικών μελών του συλλόγου με προσβλητικούς χαρακτηρισμούς εναντίον τους»!)

Βλέποντας όλα αυτά –τόσο την υποκριτική στάση που εκπροσωπείται από απόψεις σαν αυτές του Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμου όσο και την υποκριτική στάση που εκπροσωπείται από απόψεις σαν αυτές του βουλευτή Ροδόπης κ. Γκαλήπ Γκαλήπ- καταλήγω στο ίδιο ερώτημα που κατέληγα και πριν δέκα και πριν είκοσι χρόνια, στο ίδιο που κατέληγε και ο πατέρας μου, στο ίδιο και ο παππούς μου (τρεις γενιές που έζησαν στην ίδια γειτονιά στην παλιά Ξάνθη μαζί με τους τούρκους και αργότερα με τους πομάκους που άρχισαν να κατεβαίνουν από τα ορεινά χωριά τους): πότε επιτέλους οι διάφοροι Άνθιμοι ή Γκαλήπ θα μας αφήσουν ήσυχους; Εμείς κύριοι μπορούμε να ζήσουμε αρμονικά. Αν εσείς δεν μπορείτε δεν είστε άξιοι να μας εκπροσωπείται!

Ξάνθη 16/10/2003