Εδώ και πολλές δεκαετίες, στην εφηβεία μου, διάβασα σε έναν οδηγό εκθέσεων του Α. Γεωργοπαπαδάκου, ένα άρθρο του Ε. Παπανούτσου, που με επηρέασε πολύ, με τον τίτλο «Πρόοδος και συντήρηση». Το θυμήθηκα το άρθρο αυτό πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, ιδίως όταν οι κυβερνήσεις προτείνουν διάφορα μέτρα για την Παιδεία, και η εκπαιδευτική κοινότητα (που βέβαια δεν είναι ενιαία και ομοιογενής) συνήθως αντιδρά, υποστηρίζοντας ότι με τα νέα μέτρα «καταρρέει το σύμπαν». 

  Με την ευκαιρία των εξετάσεων των τελειοφοίτων λυκείου που αρχίζουν αυτές τις μέρες, θα επιχειρήσω να παρουσιάσω το άρθρο του σοφού δασκάλου – που πόσο λείπει στις μέρες μας …

  Φυσική τάση και η πρόοδος, φυσική τάση και η συντήρηση. «Το ένα ωθεί ακάθεκτα προς τα εμπρός, προς κάτι ανείπωτο ακόμη, κάτι που δεν έχει άνετα σαρκωθεί στη σκέψη και στη διατύπωση, δεν έχει πραγματοποιηθεί, αλλά θέλγει σαν πυρετώδης προσμονή. Το άλλο αντιστέκεται και προσπαθεί με σύνεση και περίσκεψη να κρατήσει το με αγώνες δοκιμασμένο, τη θετική και σίγουρη κατάκτηση που λαμποκοπά σαν ώριμος καρπός».

  Στη συνέχεια σημειώνει πως «Όταν λείπει η ορμή προς το νέο, πέφτομε στην αποτελμάτωση. Όταν δεν συντηρούμε το καταχτημένο, αίρεται μαζί με τη συνέχεια και κάθε παράδοση και αιωρούμαστε με τις ρίζες στον αέρα».

  Από τη σύντομη αυτή ανάλυση των εννοιών πρόοδος και συντήρηση από τον Ε. Παπανούτσο, καταλήγουμε ότι οι δύο καταστάσεις βρίσκονται σε μια διαλεκτική σχέση. Καταφεύγει μάλιστα ο συγγραφέας  στη διαλεκτική – από τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα, τον Hegel – επικαλούμενος το παράδειγμα με το βέλος που υψώνεται με την αντίσταση του αέρα «Πώς θα μπορούσε να υψωθεί, αν  στο δικό του λόγο δεν ερχόταν ν’ αποκριθεί ο αντίλογος του αντιστεκόμενου στοιχείου;».

  Αν η πρόοδος και η συντήρηση είναι υγιείς καταστάσεις, έχουμε και τις νοσηρές υπερβολές τους, την προοδοπληξία και την αντιδραστικότητα. Έχει ξεπεραστεί το μέτρο, έχει χαθεί η συνείδηση των ορίων. «Η κάθε ορμή μένει αχαλίνωτη στη φορά της, δεν διατηρεί πια τον έλεγχο των κινήσεών της και γίνεται τυφλή και, φυσικά, άγονη».

  Ο προοδόπληκτος είναι γελοιογραφία του προοδευτικού, ο αντιδραστικός είναι μωρός συντηρητικός.

  Το βέλος,  που λέγαμε, δεν υψώνεται συντρίβεται, και γύρω απλώνεται σιγά σιγά το αποκαρδιωτικό κενό.

  Μετά από την ανάλυση του σοφού Δασκάλου, που ήταν ένας γνήσιος πνευματικός άνθρωπος και ενεργό πολιτικό όν, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι :

«Αν η πρόοδος είναι δύναμη γονιμοποιός, γιατί προσφέρει θετικά πράγματα, η προοδοπληξία αποτελεί κίνδυνο γιατί είναι άγονη άρνηση. Αν η συντήρηση είναι ωφέλιμη και σκόπιμη στην κίνηση της ζωής, η αντιδραστικότητα με τον εμπαθή μισονεϊσμό της είναι σωστή συμφορά. Και οι δύο ακρότητες όπλα τους έχουν το μονολιθικό τους δογματισμό και την ανοικτίρμονα διαβολή του αντιπάλου». 

  Είμαι ευγνώμων που πριν από πενήντα χρόνια, στην εφηβεία μου, διάβασα αυτό το κείμενο. Κατάλαβα ότι άλλο συντήρηση και άλλο αντιδραστικότητα, άλλο πρόοδος και άλλο προοδοπληξία.

  Πιστεύω ότι όλοι και όλες θα ήταν χρήσιμο να διαβάσουν αυτούς τους ορισμούς. Αναμφίβολα, θα πήγαιναν τα πράγματα καλύτερα.

  Καλή επιτυχία στους εφήβους των εξετάσεων…

Θανάσης Μουσόπουλος

Ξάνθη, 16 Μαΐου 2015