Η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου «Νεοναζί: το Ολοκαύτωμα της μνήμης», με αφετηρία την άνοδο της Χρυσής Αυγής, ερευνά την μνήμη, τη λήθη και την ιστορική αλήθεια στη σύγχρονη Ελλάδα.

Το ντοκιμαντέρ επικεντρώνεται στα εγκλήματα των ναζί κατακτητών στα Καλάβρυτα, το Δίστομο και τον Χορτιάτη, συνδυάζοντας συγκλονιστικές μαρτυρίες επιζώντων, άγνωστο αρχειακό υλικό, τα  αφοπλιστικά λόγια των μαθητών του Λυκείου στο Δίστομο και τις αποκαλυπτικές δηλώσεις εκπροσώπων της Χρυσής Αυγής που επιχειρούν να πάρουν τη ρεβάνς, 70 χρόνια μετά την ήττα του ναζισμού. Συζητήσαμε με τον Στέλιο Κούλογλου για τα ζητήματα που θέτει η ταινία.

H ταινία θα προβληθεί σύντομα στην Ξάνθη, σε μια εκδήλωση έκπληξη, με πρωτοβουλία του XanthiPress.gr και τη συνεργασία σημαντικών φορέων και προσώπων της πόλης, για την οποία θα υπάρξει σύντομα επίσημη πληροφόρηση. Ο Στέλιος Κούλογου, σε συνέντευξή του για τη νέα ταινία, αναφέρει:

Πώς ξεκίνησες, γιατί αποφάσισες να κάνεις αυτή την ταινία;

Μετά τις εκλογές του 2012 και την άνοδο της Χρυσής Αυγής, αποφάσισα να καταγράψω μαρτυρίες για τα εγκλήματα των ναζί στην Ελλάδα, στην διάρκεια της Κατοχής. Ήθελα να θυμίσω τι είχε συμβεί και συγχρόνως με ενδιέφερε να καταλάβω τις αιτίες που η ιστορική μνήμη φαινόταν να έχει εξασθενίσει, ακόμη και στις μαρτυρικές πόλεις. Γιατί μετά τις εκλογές του περασμένου Μαΐου, τα ΜΜΕ μετέδωσαν ότι η Χρυσή Αυγή έλαβε περίπου 1.000 ψήφους στα  Καλάβρυτα και το Δίστομο. Τις αμέσως επόμενες μέρες, στην ερώτηση αν είναι νεοναζί και αν σχετίζονται με τον Χίτλερ, οι εκπρόσωποι της Χρυσής Αυγής απαντούσαν: «Οι δημότες στα Καλάβρυτα και το Δίστομο απάντησαν ήδη, με την ψήφο τους». Στην πορεία ανακάλυψα ότι η είδηση ήταν κατασκευασμένη.

Είχε γίνει μεγάλος θόρυβος τότε για τις ψήφους στις μαρτυρικές πόλεις…

Τα Καλάβρυτα και το Δίστομο είναι καλλικρατικοί δήμοι, αλλά τα συνεχή ρεπορτάζ το απέκρυψαν. Λέγανε π.χ. ότι στο Δίστομο η Χρυσή Αυγή είχε πάρει 350 ψήφους, αλλά μετράγανε και τις ψήφους από την Αράχοβα, τα Άσπρα Σπίτια, όλα τα γύρω χωριά. Μέσα στο Δίστομο, η Χρυσή Αυγή είχε πάρει 8 ψήφους. Οι μαθητές του Διστόμου λένε στο ντοκιμαντέρ ότι επεσήμαναν το λάθος στα τηλεοπτικά συνεργεία που κατέφθασαν επιτόπου, αλλά δεν συμπεριέλαβαν τις διαμαρτυρίες στα ρεπορτάζ τους.

Θεωρείς ότι η ιστορική μνήμη μπορεί να είναι αποτελεσματικό όπλο στον αγώνα κατά του νεοναζισμού και της Χρυσής Αυγής; Το ρωτάω αυτό γιατί υπάρχει και η άποψη ότι το βάρος πρέπει να πέσει στο σήμερα, στην εγκληματική της δράση κλπ.

Υπάρχει μια ιστορική συνέχεια, την οποία είναι απαραίτητο να υπογραμμίζουμε, αντιμετωπίζοντας την Χρυσή Αυγή: ότι πρόκειται για πολιτικούς απόγονους των ταγματασφαλιτών. Η ταινία είναι «ένα ντοκιμαντέρ μέσα στο ντοκιμαντέρ». Πήγα σε ένα λύκειο στο Δίστομο και τους πρόβαλα ένα ντοκιμαντέρ για τις ναζιστικές θηριωδίες στα Καλάβρυτα, στον Χορτιάτη, στο Άουσβιτς. Ύστερα κατέγραψα τη συζήτηση με τους μαθητές, που ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Στο Δίστομο, παρότι είναι περισσότερο ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι λόγω της ιστορίας της πόλης τους, οι μαθητές πρώτοι φορά έμαθαν ότι τα Τάγματα Ασφαλείας, και όχι οι Γερμανοί, έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο σε σφαγές και ολοκαυτώματα όπως στον Χορτιάτη, και συμμετείχαν στη σφαγή στο ίδιο το Δίστομο. Μαθαίνοντας ότι η Χρυσή Αυγή θεωρεί εθνικούς αγωνιστές τους ταγματασφαλίτες, που βίαζαν, σκότωναν εν ψυχρώ νήπια και ξεκοίλιαζαν εγκύους –οι μαρτυρίες είναι συγκλονιστικές– μπορείς ακριβώς να πάρεις μια διαφορετική θέση για τα σύγχρονα φαινόμενα βίας και φασισμού.

Όταν την (προηγούμενη) Κυριακή, στην εκδήλωση μνήμης για το τοπικό ολοκαύτωμα οι κάτοικοι του χωριού Τσαριτσάνη έδιωχναν τους Χρυσαυγίτες που πήγαν να καταθέσουν στεφάνι, τους φώναζαν: «Εσείς μας σκοτώσατε… δεν θα τους ξαναεκτελέσετε, 70 χρόνια μετά!». Η ιστορία είναι ζωντανή. Την καθυστέρηση της χώρας λόγω της Κατοχής και του Εμφυλίου πληρώνουμε ακόμη, και πολύ ακριβά.

Υπάρχει στο φιλμ και ένας «αρνητικός ήρωας», που συνδέει όλα αυτά.

Ο γιος του διαβόητου φον Γιοσμά, γνωστού δωσίλογου γερμανόφιλου και μέλους των «ταγμάτων θανάτου» στην Βόρειο Ελλάδα. Όπως διηγείται στο ντοκιμαντέρ ο ίδιος ο γιος του, ο Γιοσμάς το σκάει ντυμένος με γερμανική στολή, όταν αποχωρούν τα γερμανικά στρατεύματα το 1944. Μαζί με άλλους συνεργάτες των Γερμανών καταφεύγουν στην Αυστρία, όπου σχηματίζουν την εξόριστη κυβέρνηση Τσιρονίκου, μαριονέτα των Ναζί. Ο Γιοσμάς που είναι υπουργός προπαγάνδας καταδικάζεται ερήμην σε θάνατο για δωσιλογισμό το 1945, επιστρέφει στην Ελλάδα με τον Εμφύλιο, μένει 3 χρόνια στη φυλακή κι ύστερα ο βασιλιάς του δίνει χάρη. Το 1960 ιδρύει τον Σύνδεσμο Αγωνιστών και Θυμάτων Εθνικής Αντίστασης(!) και το 1963 συλλαμβάνεται ως ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη. Πέφτει στα μαλακά λόγω της πολιτικής ανωμαλίας και το 1967, με την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου, παίρνει σύνταξη ως αντιστασιακός. Ο γιος του ήταν υποψήφιος του ΛΑΟΣ στις εκλογές του 2009. Τώρα είναι μέλος της Χρυσής Αυγής.

Λόγω της προδοσίας της Κύπρου οι τύποι αυτοί ξανακρύφτηκαν μετά την μεταπολίτευση, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία. Τους την έδωσαν η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος και τα  Μνημόνια που βασικά επέβαλλε η Γερμανία της Μέρκελ. Δηλαδή, οι Γερμανοί που δημιούργησαν τους ταγματασφαλίτες και διέλυσαν την χώρα ανοίγοντας τον δρόμο στον Εμφύλιο Πόλεμο, διευκόλυναν την επιστροφή των απογόνων: είναι αυτό που αποκαλώ «η κατάρα της Γερμανίας».

Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των μαθητών μετά την προβολή;

Ένα από τα θέματα που τέθηκαν στην συζήτηση, ήταν η αναγκαιότητα της αντίστασης, στην γερμανική Κατοχή. Μήπως έχουν δίκιο, ρώτησε ένας μαθητής, όσοι υποστηρίζουν (είναι ενδιαφέρον ότι τους αποκάλεσε Χρυσαυγίτες) ότι αν οι αντάρτες δεν προκαλούσαν με τη δράση τους τούς Γερμανούς, δεν θα υπήρχαν αντίποινα και Ολοκαυτώματα; Αυτή η συζήτηση δεν έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα. Μετά το Εμφύλιο Πόλεμο απαγορεύθηκε η λέξη εθνική αντίσταση, ενώ μετά το 1974 πήγαμε στο άλλο άκρο: η αντίσταση και «ο λαός» αποθεώθηκαν και η ιστορία παρουσιάστηκε σαν να μην υπήρχαν συνεργάτες των Γερμανών. Υπήρχαν όμως. Ξαναβλέπουμε τα ζόμπι μπροστά μας.

Όσο φτιαχνόταν η ταινία, ποιες ήταν οι μεγαλύτερες δυσκολίες (και δεν μιλάω τεχνικά) και αυτά που σε ενέπνευσαν;

Είναι πάντα η ίδια δυσκολία σε όλες τις συνεντεύξεις με τους διάφορους «μικρούς ήρωες», που πρωταγωνιστούν στις ταινίες μου: να μην βάλεις τα κλάματα. Το ενδιαφέρον είναι ότι όλοι ήθελαν να μιλήσουν, γιατί καταλαβαίνουν τη σημασία να κρατηθεί η μνήμη ζωντανή. Σ’ έναν απ αυτούς είπα: «Αυτό το επάγγελμα έχει αυτό το καλό, ότι μπορώ να γνωρίζω ανθρώπους σαν κι εσάς». Ποιος δεν εμπνέεται αν έχει μπροστά του δέκα μικρούς Γλέζους;