Το σαλέπι αλλά και το παγωτό ντουντουρμά έχουν ως βασικό συστατικό για την Παρασκευή τους τις ορχιδέες, που στη χώρα μας φυτρώνουν στην περιοχή της βόρειας Πίνδου.

Έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις που έχει η ανεξέλεγκτη συλλογή ορχιδεών, λόγω της τεράστιας ζήτησής της τόσο στη χώρα μας όσο και από την Τουρκία. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η τιμή της ορχιδέας στο παράτυπο εμπόριο έχει εκτοξευθεί και φτάνει τα 90 με 120 ευρώ το κιλό σε ξερή μορφή.

Μελέτη για την κατάσταση των πληθυσμών και την ιστορία των ορχιδεών, που συλλέγονται και καταναλώνονται ως σαλέπι και στην Πίνδο, υλοποιούν οι Κ. Στάρα, Μ. Χαριτωνίδου, Α. Τζωρτζάκη Α. και J. M. Halley από το Εργαστήριο Οικολογίας, Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο πλαίσιο του έργου «Εκτίμηση των επιπτώσεων της συλλογής ορχεοειδών (σαλέπι) στην αφθονία και τη δυναμική αυτοφυών πληθυσμών στη Βόρεια Πίνδο» που εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2014-2020».

«Όλες οι αυτοφυείς ορχιδέες προστατεύονται αυστηρά από την ελληνική νομοθεσία, αλλά ο περισσότερος κόσμος δεν το ξέρει. Αν και τα ως τώρα αποτελέσματά μας, δείχνουν ότι η τοπική παραδοσιακή συλλογή είναι σχετικά περιορισμένης έκτασης και κλίμακας, ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται όλο και συχνότερα φαινόμενα ληστρικής συλλογής που αφορούν εκτός από τις ορχιδέες και άλλα φαρμακευτικά φυτά, βότανα, εδώδιμα μανιτάρια και τρούφες, ως αποτέλεσμα μιας παγκόσμια πίεσης για “άγρια”, “παραδοσιακά” προϊόντα» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Στάρα προσθέτοντας ότι το «φαΐ που άλλοτε ήταν του φτωχού, τείνει να γίνει το φαΐ του πλούσιου».

Στην Ελλάδα, η ποικιλότητα των ορχιδεών είναι μεγάλη, με περιοχές όπως αυτή της βορειοδυτικής Ελλάδας να χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα ποικιλομορφίας και ενδημισμού. «Παρά το γεγονός όμως», λέει η κ. Στάρα, «ότι η προστασία των ορχιδέων από διεθνείς συνθήκες και ευρωπαϊκές οδηγίες έχει κυρωθεί στην ελληνική νομοθεσία, η συλλογή ορχεοειδών για την παραγωγή σαλεπιού εικάζεται πως είναι ένας από τους παράγοντες για την αύξηση της τρωτότητας των ειδών αυτών προς εξαφάνιση».

Τα είδη που μελετούνται στην έρευνα είναι τα Dactylorhiza sambucina και Orchis mascula ssp. mascula, δύο από τα συνηθέστερα συλλεγόμενα για παραγωγή σαλεπιού είδη στην Ελλάδα.

«Η Dactylorhiza sambucina είναι είδος σχετικά κοινό ακόμη στη Βόρεια Ελλάδα και απαντάται κατά κύριο λόγο σε φωτεινές θέσεις σε ορεινά λιβάδια ή σπανιότερα σε ανοίγματα δασών. Στην εργασία μελετήθηκε ως τώρα η παρουσία της σε 5 περιοχές στην Ήπειρο, όπου εκτιμήθηκε ότι η αφθονία επηρεάζεται από τα συμφύοντα είδη και τη διαθέσιμη εδαφική επιφάνεια αλλά και από ανθρωπογενείς παράγοντες, όπως η προσβασιμότητα λόγω εγγύτητας του οδικού δικτύου, η βόσκηση και η υπερσυλλογή για σαλέπι».

«Τη δεκαετία του ’60, κάτοικοι της Πίνδου γυρνούσαν στα βουνά της περιοχής τους και μάζευαν “σαλέπι”, όπως έλεγαν το φυτό, είτε για ιδιωτική τους χρήση είτε το πουλούσαν σε ζαχαροπλάστες. Ήταν μια συλλογή που απαιτούσε πολύ κόπο και την έκαναν λίγοι. Μάζευαν δε τους κονδύλους, με ειδικά σκεπαρνάκια, κατασκευασμένα με παραγγελία από σιδερά, για να μην τους “πληγώνουν”. Η συλλογή ξεκινούσε τον Ιούνιο όταν το άνθος είχε μαραθεί, έβγαζαν τον φρέσκο κόνδυλο και ξανατοποθετούσαν τον παλιό στην γη «για να το βρουν και του χρόνου», όπως λένε οι ίδιοι. Στη συνέχεια, έπλεναν και άπλωναν τους κονδύλους για να ξεραθούν σε μεγάλα άσπρα σεντόνια. Μετά, ή τον έκαναν σκόνη σε πέτρινο γουδί που λεγόταν “τουμπέκι” ή με μια βελόνα περνούσαν τους βολβούς σε μια κλωστή», αναφέρει η κ. Στάρα.

Εντούτοις, συμπληρώνει, «μπορεί η καλλωπιστική ορχιδέα να καλλιεργείται αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο και με τις άγριες ορχιδέες καθώς έχουν ιδιαίτερη βιολογία αναπαραγωγής».

«Οι ορχιδέες έχουν άμεση ανάγκη από τη συμβίωσή τους με μύκητες που ζουν κάτω από το έδαφος και υποστηρίζουν την ανάπτυξή τους στα πρώτα στάδια της ζωής τους, κάτι που δυσχεραίνει την καλλιέργειά τους. Ωστόσο αν και είναι δύσκολο να καλλιεργηθούν, γίνονται πολλές ερευνητικές προσπάθειες σε Τουρκία και Ελλάδα και αλλού στην Ευρώπη», καταλήγει η κ. Στάρα, η οποία πιστεύει ότι στην κατεύθυνση της προστασίας της ορχιδέας, μοναδική λύση αποτελεί η επίτευξη της καλλιέργειάς της ενώ γενικότερα, υπάρχει επιτακτική ανάγκη εύρεσης λύσεων αειφορικής διαχείρισης για άγρια είδη της ελληνικής χλωρίδας μεγάλου εμπορικού ενδιαφέροντος.