Ομιλία του Υπουργού κου Κ.Χατζηδάκη σε ημερίδα της ΤτΕ

«Κυρίες και Κύριοι,

Ευχαριστώ θερμά τη διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος και το ΕΛΙΑΜΕΠ για την πρόσκληση.  Η σημερινή ημερίδα, με θέμα την μέχρι τώρα διαχείριση των κοινοτικών πόρων στην Ελλάδα και τις δημοσιονομικές προοπτικές για την επόμενη περίοδο, είναι ιδιαίτερα σημαντική. Και είναι σημαντική όχι απλώς γιατί το αντικείμενό της, αποτελεί ένα θεμελιώδες τμήμα της συνολικής πορείας της χώρας διαχρονικά. Αλλά επίσης, γιατί οι πόροι που προέρχονται από τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό, όπως φαίνεται μέχρι στιγμής, θα αποτελέσουν το σημαντικότερο στρατηγικό εργαλείο ευρείας δημόσιας επένδυσης. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά αυτήν την περίοδο της μεγάλης δημοσιονομικής κρίσης και της συνεχιζόμενης ύφεσης. Αυτό επισημαίνεται, άλλωστε, και από την πολύ αξιόλογη μελέτη του κ. Γλυνού και του καθηγητή κ. Μητσού, που σήμερα παρουσιάζεται.

Δυστυχώς, η σημερινή κρίση συνδέεται και με την αδυναμία μας όλα αυτά τα χρόνια, να αξιοποιήσουμε πλήρως τις δυνατότητες που μας προσέφερε η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι αλήθεια πως σε ό,τι αφορά τους κοινοτικούς πόρους, συχνά κοιτούσαμε την πρόχειρη απορρόφηση και όχι την πραγματική αξιοποίηση. Κάθε φορά, κάναμε έναν κλασικό, «ελληνικό αγώνα δρόμου» για να απορροφήσουμε όσα περισσότερα μπορούσαμε, όπως μπορούσαμε, την τελευταία στιγμή.

Αξιολογώντας διαχρονικά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους έως σήμερα, μπορούμε να επισημάνουμε έξι βασικά στοιχεία που έπαιξαν αρνητικό ρόλο ιστορικά:

Πρώτο στοιχείο, ο ελλιπής προγραμματισμός. Δηλαδή το γεγονός πως δεν υπήρξε ο σφαιρικός προγραμματισμός που θα έπρεπε, για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας από τα προγράμματα. Ούτε επίσης η έγκαιρη αποστασιοποίηση από τις εμβαλωματικές  λύσεις, ενώ απουσίασε και μια ματιά που θα ήταν περισσότερο προσανατολισμένη προς το μέλλον και λιγότερο προς το παρόν. Αν μάλιστα προσθέσει κανείς το ζήτημα με τις αρμοδιότητες αλλά και τις δυνατότητες που είχε η αυτοδιοίκηση, θα διαμορφώσει μια πληρέστερη εικόνα για το πρόβλημα.

Δεύτερον, ο προγραμματικός κατακερματισμός. Σε μεγάλο βαθμό, τα ελληνικά ΚΠΣ/ΕΣΠΑ συνδύαζαν προγραμματικό κατακερματισμό με χρηματοδοτικό και οργανωτικό συγκεντρωτισμό.

Τρίτο στοιχείο, η αδυναμία της Ελλάδας στην υιοθέτηση βελτίστων πρακτικών. Η χώρα μας δεν ακολούθησε τα χρήσιμα παραδείγματα άλλων κρατών μελών. Ούτε και αξιοποίησε ουσιαστικά –όπως επισημαίνει στο πρώτο μέρος της μελέτης ο κ. Γλυνός – τα ευρήματα των επιμέρους αξιολογήσεων. Με αποτέλεσμα τη διαιώνιση λαθών και προβληματικών πρακτικών.

Τέταρτον, η δημόσια διοίκηση ως φρένο στην αξιοποίηση των ΚΠΣ/ΕΣΠΑ. Το σύστημα διαχείρισης των ΚΠΣ/ ΕΣΠΑ βασίστηκε εν πολλοίς σε συγκεντρωτικές δομές και διαδικασίες. Παρά τις προσπάθειες -όπως π.χ. με την εγκαθίδρυση νέων υπηρεσιών διαχείρισης για κάθε πρόγραμμα ξεχωριστά- η απουσία διαδικασιών συντονισμού και η έλλειψη κατάρτισης, κατέστησαν την εμπλοκή αυτή αντιπαραγωγική. Και βεβαίως, τα κάθε είδους γραφειοκρατικά εμπόδια και η πολυπλοκότητα των διαδικασιών ένταξης/ ελέγχου.

Πέμπτον, τα προβλήματα στο σύστημα ανάθεσης και εκτέλεσης των δημοσίων έργων, όπως αυτό ίσχυε τις προηγούμενες δεκαετίες. Οι αδυναμίες, κατά το παρελθόν, ως προς τη διαφάνεια του πλαισίου και συνακόλουθα οι περιπτώσεις μείωσης του τεχνικού αντικειμένου σε συνδυασμό με τις υπερβάσεις κόστους, οδήγησαν ιστορικά  σε σημαντική απώλεια πόρων και συχνά, στο πρόβλημα της ύπαρξης μίας μεγάλης ομάδας ημιτελών έργων.

Έκτον, η ελλειμματική απόδοση των «soft actions», όπως λέγονται, των δράσεων δηλαδή, που δεν αφορούν σε τεχνικά έργα. Με άλλα λόγια, πως παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα δημιούργησε όντως χάρη στους κοινοτικούς πόρους υποδομές, που αλλιώς δεν θα είχε, σε επίπεδο εξίσου σημαντικών δράσεων, άυλων και καινοτομικών, όπως εκείνες για την εκπαίδευση, την απασχόληση, την Ψηφιακή Σύγκλιση κλπ. τα συμπεράσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Κυριαρχεί και σήμερα η αίσθηση πως δεν υπήρξε η αναγκαία προστιθέμενη αξία.

Ασφαλώς , όλα όσα προαναφέρθηκαν, δεν συνεπάγονται πως κατά καιρούς, δεν υπήρξαν θετικές κινήσεις  ως προς το διαχειριστικό πλαίσιο. Τέτοιες ήταν:

•    η ποιοτική αναβάθμιση που προσέφερε η  ΜΟΔ στο σύνολο του παραγόμενου έργου

•    η ύπαρξη εταιριών όπως η Εγνατία Οδός Α.Ε.  και η Αττικό Μετρό

•    και επίσης, ο ρόλος του ΕΣΠΕΛ στο επίπεδο ελέγχου των τεχνικών έργων (ζητήματα κακοτεχνιών και υπερβάσεων προϋπολογισμού).

Και σε ένα ευρύτερο επίπεδο, θετικό ήταν πως στο πλαίσιο της διαχείρισης και της υλοποίησης των Προγραμμάτων αναπτύχθηκαν και εφαρμόσθηκαν για πρώτη φορά σύγχρονα εργαλεία όπως: οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για όλα τα έργα υποδομών, οι ΣΔΙΤ, η υλοποίηση ολοκληρωμένων δράσεων σε τοπικό επίπεδο και ο θεσμός των Συμβούλων Διαχείρισης ή Τεχνικής Υποστήριξης.

Κυρίες και Κύριοι,

Για χρόνια έβλεπα τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και το ΕΣΠΑ απ’ έξω,  ως Ευρωβουλευτής, Πρόεδρος ή μέλος Επιτροπών. Τώρα πλέον  αντιμετωπίζω το θέμα από μέσα. Φυσικά, το ΕΣΠΑ δεν είναι πανάκεια. Είναι σαφές πως η Ελλάδα έχει άμεση ανάγκη τις διαρθρωτικές αλλαγές, τις πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της και ασφαλώς, τις δράσεις για την προσέλκυση επενδύσεων. Στη συγκεκριμένη, όμως, συγκυρία κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει και το θεμελιώδη ρόλο που μπορεί να παίξουν οι κοινοτικοί πόροι, στον αγώνα της Ελλάδας για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη.

Σε ό,τι αφορά εμάς, στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Υποδομών, σε σχέση με το τρέχον ΕΣΠΑ 2007-2013 αλλά και το επόμενο, κάνουμε μία προσπάθεια, που την παρουσιάσαμε μάλιστα πρόσφατα αναλυτικά.  Στόχος μας δεν είναι να περάσουμε τη βάση. Άλλωστε ήδη η χώρα μας είναι πάνω από το μέσο κοινοτικό όρο ως προς την απορρόφηση των κονδυλίων. Θέλουμε να εκπλήξουμε θετικά, να πάμε πολύ καλύτερα. Η προσπάθειά μας συνίσταται μεταξύ άλλων σε  έξι βασικές πρωτοβουλίες:

Πρώτη πρωτοβουλία, να επιταχύνουμε τους ρυθμούς απορρόφησης των πόρων, σε ένα δυσμενές περιβάλλον ως προς τη ρευστότητα, πράγμα που δυσκολεύει την πρόοδο των προγραμμάτων που έχουν ως προαπαιτούμενο τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Σε αυτό το πλαίσιο και για την επιτάχυνση της υλοποίησης των συγχρηματοδοτούμενων έργων, την προηγούμενη Δευτέρα εκδώσαμε σχετική εγκύκλιο. Προβλέπει αναστολή πιστώσεων για ορισμένα έργα όπου παρατηρείται μη άντληση δαπανών και συνακόλουθα, κατανομή των αποδεσμευμένων πιστώσεων σε φορείς με αποδεδειγμένες ανάγκες.

Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω το εξής: Γνωρίζω πως υπάρχει μια ανησυχία σε ό,τι αφορά την απορρόφηση των κονδυλίων. Είναι αλήθεια πως το πρώτο εξάμηνο του 2012, δεν πήγε καλά, λόγω δυσχερειών, εκλογών κλπ. Στόχος μας ήδη από περασμένο Ιούλιο, είναι να επιταχύνουμε όσο περισσότερο γίνεται τους ρυθμούς. Και σήμερα, αντί να κάνουμε τους προφήτες, να καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε τους δύο επόμενους μήνες να πετύχουμε τους στόχους που έχουμε θέσει. Επομένως, κοντός ψαλμός αλληλούια.

Παράλληλα επίσης, με τις κεντρικές πρωτοβουλίες της Κυβέρνησης, σε ό,τι αφορά το Υπουργείο Ανάπτυξης, έχουμε αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για τη ρευστότητα, όπως είναι η εκταμίευση προκαταβολών προς τις εργολήπτριες κατασκευαστικές εταιρίες.

Και έχουμε ακόμη δύο δράσεις σε εξέλιξη που θα υλοποιηθούν εντός Νοεμβρίου:

Πρώτον, θα ανακοινώσουμε άμεσα, εντός του επομένου μηνός, την απεμπλοκή στα προγράμματα του ΕΤΕΑΝ και θα προχωρήσει η χορήγηση μέσω του Ταμείου, ενός δις ευρώ προς την πραγματική οικονομία,

Και δεύτερον, θα κλείσει το ζήτημα σχετικά με τον εγγυοδοτικό μηχανισμό, ύψους 1 δις ευρώ για τις ΜμΕ, με τη βοήθεια της ΕΤΕπ, καθώς επίσης και το άλλο πρόγραμμα με την εγγύηση του Υπουργείου Οικονομικών, ύψους 440 εκ. ευρώ. Βρισκόμαστε σε διαρκή επαφή με την Τράπεζα, είμαι κατηγορηματικός στο ότι το πρόβλημα θα έχει ξεπερασθεί εντός του Νοεμβρίου.

Δεύτερη πρωτοβουλία μας για το ΕΣΠΑ, αποτελεί  η απλούστευση των διαδικασιών αξιοποίησης του προγράμματος. Σε αυτό εντάσσονται:

•    η μείωση των απαιτούμενων υπογραφών κατά περισσότερο από 60% στο σύστημα διαχείρισης πιστώσεων του ΠΔΕ,

•    η άρση διαδικαστικών σταδίων για την ένταξη και τον έλεγχο έργων του ΕΣΠΑ,

•    ο περιορισμός των καθυστερήσεων λόγω προσφυγών των υποψηφίων αναδόχων,

•    η επανεξέταση του θεσμού του «Υπολόγου»

•    και η εισαγωγή της ηλεκτρονικής υπογραφής στα σχετικά έγγραφα.

Η τρίτη πρωτοβουλία μας είναι η αναθεώρηση των προγραμμάτων της τρέχουσας περιόδου, για να μη χάσουμε κονδύλια, αλλά και να κατευθύνουμε πόρους στην υποστήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και την απασχόληση των νέων. Η πρόταση αναθεώρησης έχει σταλεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι αποφάσεις αναμένονται το Νοέμβριο. Μεταφέρονται πόροι από την Ψηφιακή Σύγκλιση και τη Διοικητική Μεταρρύθμιση προς τα Προγράμματα Ανταγωνιστικότητας- Επιχειρηματικότητας και προς το Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού. Επίσης, προβλέπεται εσωτερική ανακατανομή στα ΠΕΠ.

Τέταρτη πρωτοβουλία, είναι η υποβοήθηση της εκτέλεσης των 181 έργων προτεραιότητας του ΕΣΠΑ 2007-2013. Αξιοποιώντας τους πόρους της κοινοτικής τεχνικής βοήθειας, εγκαθιστούμε σταδιακά project managers σε περίπου σαράντα έργα, δηλαδή σε αυτά που έχουν προβλήματα. Κάθε project manager θα παρακολουθεί ομάδα έργων.

Πέμπτη πρωτοβουλία μας είναι να εξασφαλίσουμε πως θα ολοκληρωθούν τα ημιτελή έργα της περιόδου 2000-2006, χωρίς τον κίνδυνο επιστροφής κονδυλίων. Η πρώτη ομάδα έργων αφορούσε όσα έπρεπε να τελειώσουν έως τις 30/9/2012. Ο κίνδυνος για τα έργα αυτά απεφεύχθη, χάρη και στη ΜΟΔ. Συνεχίζουμε την προσπάθεια ώστε αναλόγως να διευθετηθεί το θέμα και για την επόμενη ομάδα έργων (ακόμη 440 έργα) που οφείλουν να έχουν ολοκληρωθεί έως τις 30/3/2013.

Αυτές είναι οι βασικές πρωτοβουλίες μας για το τρέχον ΕΣΠΑ. Παράλληλα με αυτόν τον – δυστυχώς, κλασικό – ελληνικό «αγώνα δρόμου», για την απορρόφηση των κονδυλίων την τελευταία στιγμή, προχωρούμε και σε μίαν έκτη: το σχεδιασμό της νέας Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020. Και ασφαλώς, την πολύ δύσκολη διαπραγμάτευση που την αφορά.

Είναι προφανές ότι η επόμενη περίοδος έχει εξαιρετική σημασία για την Ελλάδα και είναι κρίσιμη για την ελληνική κοινωνία. Διότι είναι η περίοδος που -αν όλα πάνε καλά- υπολογίζουμε πως θα περάσουμε στο δρόμο της ανάκαμψης και της ανάπτυξης. Και το επόμενο ΕΣΠΑ είναι κομβικής σημασίας για αυτό το στόχο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιμετωπίζει ήδη τη δομή του νέου ΕΣΠΑ, με το σκεπτικό πως πρέπει να αποτελέσει εργαλείο πρωτίστως ανάπτυξης και δευτερευόντως αναδιανομής. Πρόκειται κατ’ ουσίαν για ένα Πρόγραμμα το οποίο θα έχει μάλλον μικρή σχέση με το τρέχον, από πλευράς φιλοσοφίας .

Με βάση μάλιστα, τις 11 προτεραιότητες που έχει θέσει η Επιτροπή, διαπιστώνουμε μια μεταφορά πόρων σε ζητήματα που αφορούν τις τεχνολογίες, το περιβάλλον, την καινοτομία και αυτά που λέγονται στην ορολογία του ΕΣΠΑ στις Βρυξέλες «soft actions». Οι πόροι αφορούν, επομένως,  λιγότερα τεχνικά έργα στη Στρατηγική «Ευρώπη 2020», όπως επισημαίνει σχετικά στη μελέτη και ο καθηγητής Μητσός. Επομένως, η Ελλάδα πρέπει να προετοιμάζεται -και εμείς αυτό κάνουμε- ώστε να γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές για να πετύχουμε ένα ποιοτικό άλμα προς την κατεύθυνση της έρευνας, της καινοτομίας, της τεχνολογίας και της εξειδίκευσης. 

Αναφέρω, ενδεικτικά τέσσερις στόχους εξ αυτών, που υπογραμμίζουν την αλλαγή πλεύσης της Επιτροπής:

–        «Έξυπνη εξειδίκευση» (smart specialization)

–    Ενίσχυση της έρευνας, της τεχνολογικής ανάπτυξης και της καινοτομίας

–    Ενίσχυση της πρόσβασης χρήσης και ποιότητας των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών

–    Ενίσχυση της μετάβασης προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών ρύπων σε όλους τους τομείς

Πέρα, όμως, από το σχεδιασμό, εκκρεμεί το μείζον ζήτημα της διαπραγμάτευσης του νέου αυτού ΕΣΠΑ 2014-2020. Δυστυχώς, σύμφωνα με τις προτάσεις που παρουσίασε πέρσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή -οι οποίες βασίζονται ως επί το πλείστον, στην κλείδα κατανομής πόρων που ισχύει από το 1999-  οι πόροι που προβλέπονται για την Ελλάδα, θα μειωθούν από 20 δις ευρώ που ήταν στην περασμένη προγραμματική περίοδο,  σε μόλις 12 δισεκατομμύρια ευρώ. Εάν φυσικά, ισχύσει η πρόταση της Επιτροπής. Μιλάμε δηλαδή για μια τεράστια μείωση της τάξεως του 40% ! Αυτό συμβαίνει επειδή στον υπολογισμό του ποσού δε λαμβάνονται υπόψη τα τελευταία χρόνια, αλλά η περίοδος από το 2007 έως το 2009, πριν ξεσπάσει δηλαδή η κρίση και η ύφεση. Αυτό φυσικά δημιουργεί μια τελείως παραμορφωτική, στρεβλή εικόνα για την Ελλάδα και για άλλες χώρες με παρεμφερή προβλήματα.

Είναι, όμως, τουλάχιστον παράδοξο η κυβέρνηση να προχωρά αποφασιστικά στη δημοσιονομική προσαρμογή και ο λαός να αναλαμβάνει τεράστια βάρη, αλλά την ίδια στιγμή και ενώ η Ευρώπη μιλά για ένα «Σχέδιο Μάρσαλ»,  να επιφυλάσσει τελικά  μία τόσο δραματική μείωση πιστώσεων για το επόμενο ΕΣΠΑ για την Ελλάδα. Αντιλαμβανόμαστε, ασφαλώς, πως ισχύει το «συν Αθηνά και χείρα κίνει», αλλά θα πρέπει και η Ευρώπη να κάνει αυτό που της αναλογεί, όπως και εμείς βέβαια. Χωρίς πισωγυρίσματα από καμία πλευρά. Μία επιτυχία άλλωστε, της Ελλάδας, θα είναι επιτυχία και για την Ευρώπη. Η κρίση πρέπει να γίνει ευκαιρία, για να κάνουμε το αναγκαίο ποιοτικό άλμα.

Επομένως, το ζητούμενο είναι η αλλαγή της μεθόδου υπολογισμού των πόρων, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα. Το σχετικό ζήτημα το έχει θέσει κατ’ επανάληψη το Υπουργείο Εξωτερικών τόσο στο Συμβούλιο Υπουργών όσο και αλλού. Και σε ό,τι αφορά το Υπουργείο Ανάπτυξης, εμείς το έχουμε θέσει ήδη από την πρώτη εβδομάδα που αναλάβαμε, σε πολλά διεθνή φόρα και κατ’ ίδιαν συναντήσεις. Μεταξύ των άλλων, τις επόμενες μέρες στις 13 Νοεμβρίου πραγματοποιείται στις Βρυξέλλες συνάντηση σε υψηλό επίπεδο για τη συνοχή, όπου θα θέσουμε εκ νέου το ζήτημα.

Για εμάς το ΕΣΠΑ 2014-2020 είναι μεγίστης σημασίας και αγωνιζόμαστε κάθε μέρα γι’ αυτό. Και πιστεύουμε ότι θα υπάρξει πρόοδος. Αλλά χρειάζεται αγώνας, χρειάζεται προσπάθεια. Και ελπίζω πραγματικά όλοι εκείνοι που πιστεύουν σε μια ισχυρή και αποτελεσματική Ευρώπη,  να καταλάβουν το δίκαιο του αιτήματος της Ελλάδας.

Προφανώς, βέβαια, το θέμα  του ΕΣΠΑ, δεν μπορεί να ειδωθεί απομονωμένο από την παρούσα κατάσταση. Αυτή τη στιγμή, όπως γνωρίζετε, υπάρχουν αρκετά ζητήματα σε εκκρεμότητα. Με πρώτιστο, ασφαλώς, τη συμφωνία με την Τρόικα και τους εταίρους μας. Αυτή είναι η πρώτη προϋπόθεση για οποιοδήποτε σχεδιασμό, προκειμένου κάθε προσπάθειά μας για την ανάκαμψη να έχει σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας. Η Ελλάδα δίνει μια δύσκολη, ιστορική και εθνική μάχη σε όλα τα επίπεδα. Άρα το πρώτιστο είναι να δημιουργήσουμε αυτές τις ημέρες, τα «οχυρωματικά έργα» για να αντιμετωπίσουμε όχι μόνον τους μεγάλους οικονομικούς κινδύνους, αλλά και τους εθνικούς κινδύνους που έχουμε μπροστά μας. Για να κρατήσουμε τη χώρα στο δρόμο της Ευρώπης, της Δημοκρατίας και της προοπτικής για το Λαό μας.

Η Ελλάδα οφείλει να ανταποκριθεί στην πρόκληση, γιατί δεν έχουμε εναλλακτική. Όταν κάποιος έχει διανύσει το μεγαλύτερο κομμάτι της διαδρομής δεν έχει νόημα να αλλάξει πορεία ή να γυρίσει πίσω. Τώρα οφείλουμε να κάνουμε και το τελευταίο μίλι. Να υπερβούμε τους εαυτούς μας, να κάνουμε μέσα σε λίγους μήνες, όσα δεν έγιναν επί δεκαετίες. Πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά με υπευθυνότητα, δικαιοσύνη και  αποτελεσματικότητα. Σας ευχαριστώ».