ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΟΙΚΟΔΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ τιτλοφορείται ο πανηγυρικός της 4ης Οκτωβρίου 2012 από το συγγραφέα-φιλόλογο Θανάση Μουσόπουλο, που εκφωνήθηκε στον Καθεδρικό Ναό το πρωί της επετείου. 

   Η Τετάρτη Οκτωβρίου 1919 που σήμερα πανηγυρικά εορτάζουμε για ενενηκοστή τρίτη χρονιά αποδεικνύει το πατριωτικό και φιλελεύθερο πνεύμα των Ξανθιωτών και των Ξανθιωτισσών και συγχρόνως αναδεικνύει την αρχή ενός νέου δρόμου για την πόλη μας.

  Όταν κατά το δεύτερο μισό του δέκατου τέταρτου μεταχριστιανικού αιώνα την περιοχή της Ξάνθειας κατέλαβαν οι Οθωμανοί, δεν κάμφθηκε το φρόνημα των Ελλήνων. Η ελληνική φωνή και ψυχή, και μετά τη δημιουργία του μικρού ελληνικού κράτους, για έναν επιπλέον αιώνα μέσα σε μύριες δυσκολίες δυνάμωνε.

  Στις αρχές του 20ου αιώνα όλος ο βορειοελλαδικός χώρος και σύσσωμος ο ελληνισμός αγωνίζονται για να κατοχυρώσουν τα ελληνικά δίκαια της περιοχής.

  Η ελληνική χριστιανική κοινότητα της Ξάνθης μεριμνά για τα σχολεία και την εν γένει κοινωνική και πολιτιστική ζωή. Χτιστάδες από τη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο συντελούν στην ανοικοδόμηση της πόλης και στη γενικότερο πρόοδό της. Συνάμα η Αρμενική και η Εβραϊκή κοινότητα της Ξάνθης πάντοτε ήταν κοντά στην Ελληνική Χριστιανική Κοινότητα της πόλης, ενώ οι απλοί μουσουλμάνοι ζούσαν ειρηνικά με όλους τους άλλους κατοίκους. Ο πολυπολιτισμικός ιστός της πόλης ήταν ζωντανός και ακμαίος.

  Η Ξάνθη μετά από σκλαβιά πεντακοσίων σαράντα χρόνων περνά στα χέρια των Βουλγάρων το 1912 – 1913 για οχτώ μήνες, τον Ιούλιο του 1913 ελευθερώνεται από τους Έλληνες για 15 μέρες, όμως – άλλα κελεύουν οι Μεγάλες Δυνάμεις –  ξαναδίνεται στους Βουλγάρους από το 1913 ως τον Οκτώβρη του 1919.

  Καθώς σήμερα γιορτάζουμε  την επέτειο της 4ης  Οκτωβρίου 1919, οπότε σταματά η βουλγαροκρατία της Ξάνθης και της περιοχής και αρχίζει η διαδικασία για την ενσωμάτωσή της με τη μητέρα Ελλάδα, οφείλουμε να επισημάνουμε τη συμβολή όλων για την αίσια έκβαση του μακρόχρονου αυτού αγώνα.

  Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πολιτικά υπεύθυνος και ο Χαρίσιος Βαμβακάς ως διπλωμάτης κατάφεραν στο πολύμηνο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι να ανατρέψουν τις κρυφές προθέσεις των μεγάλων δυνάμεων – καθώς ήδη είχαν γίνει γνωστά τα πετρέλαια της περιοχής.

  Οι Βούλγαροι φεύγουν από την Ξάνθη  προβαίνοντας σε λαφυραγωγίες και δηώσεις. Όμως η μεγάλη ώρα της ελευθερίας έφτασε. Ο υποστράτηγος Λεοναρδόπουλος και η 9η  ελληνική μεραρχία εκ μέρους των συμμαχικών δυνάμεων πεζή από το Παρανέστι φτάνει στην Ξάνθη 4 Οκτωβρίου 1919 ώρα 11 το πρωί κάτω από φθινοπωρινή βροχή. Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι υποδέχτηκαν τους ελευθερωτές τους.

  Ως το Μάιο του 1920, οπότε ενσωματώθηκε όλη η νοτιοδυτική Θράκη στην Ελλάδα, ο αγώνας ο πολιτικός και ο διπλωματικός είναι δείγμα ορθοφροσύνης και ορθοπραξίας εθνικής. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και κυρίως ο Χαρίσιος Βαμβακάς έπρεπε να δώσουν – και έδωσαν – περιεχόμενο στην ελευθερία.

  Σε μια ερημωμένη και ερειπωμένη περιοχή έδωσαν πνοή συνολικής ανάπτυξης. Η ελευθερία – όπως και η πραγματική δημοκρατία – πρέπει να εξασφαλίζουν ένα σχετικά ικανοποιητικό οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο. Η ελευθερία και η δημοκρατία είναι ευάλωτη – και στη συνείδηση των πολιτών δεν παραμένει σαν βασική προϋπόθεση για την ευτυχία τους, όταν υπάρχει οικονομικό και πνευματικό χάσμα μεταξύ των πολιτών. Στη Θράκη – στην Ξάνθη πρώτα πρώτα – έγιναν με την πρόνοια του Βαμβακά ό,τι χρειαζόταν για την ανάπτυξη όλων των επιπέδων για όλους τους κατοίκους.

  Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο Χαρίσιος Βαμβακάς σημειώνει ότι «μία κεντρική ιδέα εστροβίλιζεν εις τον νουν μου : πώς, το συντομώτερον, θα επιτευχθή η απόδοσις της Θράκης εις την Ελλάδα και προς τούτο, πώς θα είναι δυνατόν ν’ αποφευχθώσιν λάθη, τα οποία και εις την διοίκησιν και ιδία εις την πολιτικήν καταστρέφουν και τας πατριωτικωτέρας διαθέσεις και αντιλήψεις». 

  Έτσι, το 1920 το Μάιο, προσφωνώντας τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Χαρίσιος Βαμβακάς μπορούσε να πει : «Χάρις εις τα προσόντα του Θρακικού λαού επετεύχθη όπως το έργον της ελληνικής αντιπροσωπίας και διοικήσεως διευκολυνθή σημαντικώτατα και προλειανθή ο δρόμος μιας καλώς νοουμένης αποκεντρώσεως», ενώ σε άλλο κείμενό του της ίδιας εποχής συμπληρώνει : «Η Δυτική Θράκη εφεξής δεν θα έχη ουδεμίαν ανάγκην ενισχύσεως από το κέντρον, αλλά τουλάχιστον θα είναι δυνατόν να προσέλθη και αρωγός εις αυτό».

  Γιορτάζοντας την ενενηκοστή τρίτη επέτειο απελευθέρωσης της Ξάνθης, αναλαμβάνουμε το χρέος να στοχαζόμαστε το νέο δρόμο που άνοιξε τον Οκτώβρη του 1919, ώστε να είμαστε κάθε μέρα άξιοι της ελευθερίας, ταυτίζοντας ελευθερία, δημοκρατία, ευτυχία, μόρφωση και ανάπτυξη.