Στην επέτειο των 80 ετών από το θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου διαπιστώνει κανείς ότι η αποδοχή που απολαμβάνει είναι ιδιαίτερα μεγάλη από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Παρότι την εποχή που αναμίχθηκε με την πολιτική, τα πάθη ήταν έντονα. Παρόλα αυτά και παρότι, μεταγενέστερα, υπήρξαν διάφορα επιχειρήματα για το ιστορικό του αποτύπωμα στην περιοχή, είναι αδιαμφισβήτητο ότι είχε καθοριστική συμβολή στην ενσωμάτωση της Θράκης στον εθνικό κορμό σε διπλωματικό και διοικητικό επίπεδο.

Ανατρέχουμε στον Ξανθιώτη δημοσιογράφο και συγγραφέα Χρίστο Χριστοδούλου και τα στοιχεία που παραθέτει για την περίοδο της απελευθέρωσης, ενώ και μεταγενέστερα είχε συμβολή στην ανοικοδόμηση της πόλης, αφού ήταν αυτός που θεμελίωσε το νοσοκομείο της πόλης και είχε μια σειρά από άλλες εμπνεύσεις όπως η κατασκευή της δημοτικής αγοράς κατά το πρότυπο της πατρίδας του, Χανίων.

Αναφέρει ο Χ. Χριστοδούλου

Ο Ελ. Βενιζέλος, μόλις κατελήφθη η Ξάνθη το 1919, έσπευσε αμέσως να την οργανώσει διοικητικά, να την κάνει μέρος της Ελλάδας. Έφτιαξε από το μηδέν τις δημόσιες υπηρεσίες που ήταν στα χέρια των Βουλγάρων, ψήφισε νόμους, φρόντισε για τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης, στέγασε τους πρόσφυγες, έφερε το ελληνικό νόμισμα, έδωσε δάνεια στους επαγγελματίες, βρήκε χώρους για σχολεία, προστάτεψε τις εκκλησίες, τις συναγωγές και τα τζαμιά, παραχώρησε την ελληνική ιθαγένεια σε όσους  Χριστιανούς, Μουσουλμάνους και Εβραίους την δικαιούνταν, κράτησε στην θέση του τον τούρκο δήμαρχο της Ξάνθης, έναν σοφό και ήπιο ευπατρίδη που λεγόταν Ταχήρ  Εφέντης, εξασφάλισε την τάξη και την ασφάλεια της περιοχής και γενικά επέβαλε ίση μεταχείριση και έδωσε μέσα διαβίωσης προς όλους, ώστε να αρχίσει να λειτουργεί κανονικά το κράτος και να έχουν εμπιστοσύνη οι πολίτες στα καινούργια αφεντικά, τους Έλληνες.

Για τον σκοπό αυτό διάλεξε και έφερε στην Ξάνθη τους άριστους, τα καλλίτερα μυαλά της εποχής του – σ αυτό είχε επίσης ταλέντο ο Ελ. Βενιζέλος- που ανοικοδόμησαν αξιοθαύμαστα και ταχύτατα μια ρημαγμένη από τους πολέμους περιοχή. Παραθέτω  ενδεικτικά τα ονόματα του Χαρίσιου Βαμβακά, του Κώστα Γεραγά και του Αχιλλέα Καλεύρα σαν φόρο τιμής  στην προσφορά τους προς αυτή την πόλη. 

Μαζί τους ο Βενιζέλος έστειλε τότε στην Ξάνθη κι έναν συμπατριώτη του κρητικό που συντόνισε με επιτυχία αφ ενός τον εφοδιασμό της πόλης με τρόφιμα και αφ ετέρου την αποκατάσταση των προσφύγων που είχε δημιουργήσει ο πόλεμος. Αυτόν σίγουρα τον ξέρετε. Ήταν ο κατόπιν μεγάλος,  παγκοσμίου φήμης συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης που έμεινε αρκετούς μήνες τότε στην Ξάνθη…

Από ομιλία του Χρίστου Χριστοδούλου στο ΑΞΙΟΝ το 2011.

Η θεμελίωση του Νοσοκομείου Ξάνθης από τον Ε. Βενιζέλο