Τις τελευταίες δεκαετίες οι τοπικοί και εμφύλιοι πόλεμοι, εκτός από τις ανθρώπινες ζωές που αφανίζουν, έχουν ως συνέπεια την καταστροφή Μνημείων Πολιτισμού, καταστροφή που συνοδεύεται από λεηλασίες και συχνά διοχέτευση στις διεθνείς αγορές έργων τέχνης σπάνιων και σημαντικών. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ζούμε μια πρωτόφαντη γενοκτονία.

Πρόσφατο παράδειγμα είναι η καταστροφή μνημείων στο Μάλι. Αξίζει όμως, πριν φτάσουμε στο παρόν, να φωτίσουμε διαχρονικά το ζήτημα αυτό.

  Προσωπικά ασχολήθηκα με το θέμα αυτό από το 1974, δημοσιεύοντας εργασίες σχετικά με τις πολιτιστικές συνέπειες της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Στα Θρακικά Χρονικά του αξέχαστου φίλου Στέφανου Ιωαννίδη από το 1974 και μετά σε κάθε τεύχος – όχι μόνο εγώ – δημοσίευσα εργασίες για τον κυπριακό πολιτισμό και την καταστροφή του λόγω της συνεχιζόμενης τουρκικής κατοχής. Για το ίδιο ζήτημα έγραψα και άλλα κείμενα, αναφέρω τη δημοσίευσή μου στο περιοδικό Φοροτεχνική και Θρακική Προσέγγιση (τ. 31 / Νοέμβριος 1996).

  Όταν το 2003 στο φιλόξενο Εμπρός δημοσίευσα σε πολλές συνέχειες την εργασία μου «Ο Πολιτισμός του Ιράκ καταστρέφεται – Θέματα Ιστορίας και Πολιτισμού», μου δόθηκε η ευκαιρία να φωτίσω πάλι το θέμα των ‘παράπλευρων απωλειών’ όπως κομψά λέγονται οι ανθρωποθυσίες των σύγχρονων πολέμων. Μετά από πολύπλευρη έρευνα, κατέληξα στο συμπέρασμα – βέβαιη υποψία, ότι ένας από τους σκοπούς του πολέμου στο Ιράκ ήταν η καταστροφή ή λεηλάτηση και εμπορεία μνημείων ή έργων πολιτισμού, ενώ η δράση αρχαιοκαπήλων ήταν προκλητική. Οι διεθνείς αγορές – χωρίς ντροπή ή συστολή – γέμισαν με έργα από τις εμπόλεμες ή συλημένες περιοχές και τα μουσεία του Ιράκ.

  Οφείλουμε, βέβαια, να σημειώσουμε ότι και στο παρελθόν είχαμε καταστροφές σε πολιτιστικά αγαθά. Διαβάζουμε για καταστροφές πόλεων από πλημμύρες, όπως η Φλωρεντία το 14^ο αιώνα. Μια αυτοπροσωπογραφία του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, έργο του 1500, καταστρέφεται στις μέρες μας  ανεπανόρθωτα γιατί το 1929 εκτέθηκε στον ήλιο κατά λάθος.

  Επίσης, από τη δράση των αλάτων και γενικότερα από την ατμοσφαιρική μόλυνση καταστρέφονται ιστορικά μνημεία.

  Από αδιαφορία, ακόμη, στην πατρίδα μας πολλά μνημεία καταρρέουν ή καταστρέφονται, διαβάζουμε για  σχετικά παραδείγματα στη Χίο, στο Μεσολόγγι, αλλά και αλλού. Στο Βόιο Κοζάνης η Οικολογική Κίνηση και οι κάτοικοι αγωνίζονται για να σώσουν μνημείο εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και ένα σπάνιο δάσος που καταστρέφεται.

  Άλλο όμως είναι η τυχαία ή η από αβελτηρία καταστροφή, και άλλο η σκόπιμη ενέργεια σε περίοδο ‘ειρήνης’ ή ‘πολέμου’. Στην Κωνσταντινούπολη, πχ, στα Σεπτεμβριανά του 1955 καταστράφηκαν ελληνικά και χριστιανικά μνημεία. Στα χρόνια που ακολούθησαν πολλά μνημεία αφέθηκαν στην τύχη τους, εγκαταλείφθηκαν απροστάτευτα, κατέρρευσαν.

  Αλβανοί καταστρέφουν μνημεία στη Βόρεια Ήπειρο. Καταστρέφονται στην τ. Σοβιετική Ένωση μνημεία του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, στην τ. Γιουγκοσλαβία καταστρέφονται χριστιανικά και άλλα μνημεία στον πόλεμο αλλά και στην περίοδο διάλυσης του ενιαίου κράτους.       

   Στους πρόσφατους πολέμους και ‘επαναστάσεις’ σε Αφγανιστάν, Λιβύη, Αίγυπτο, Συρία έχουμε φαινόμενα καταστροφής μνημείων, σύλησης και αρπαγής έργων τέχνης από αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία. Η γνωστή αρχαιολόγος Λιάνα Σουβαλτζή γράφει στο άρθρο της Καταστρέφονται τα μνημεία του κόσμου :

«Οι μύθοι, οι θρύλοι και η ιστορία των λαών αποτελούν πηγή υπερηφάνειας για τις ρίζες και τον πολιτισμό τους. Η ύπαρξη των Μνημείων και τα ευρήματα στα Μουσεία, αποδεικνύουν τον Πολιτισμό των λαών που κάθε γενεά μαθαίνει να κατανοεί και να σέβεται. Είναι όμως σωστό να συμβαίνει αυτό στην εποχή μας ; Μήπως η γνώση της ιστορίας κάθε λαού που συμβάλλει να νιώθουν υπερήφανοι πρέπει να εξαφανιστεί ; Μήπως η παραχάραξη της ιστορίας είναι ο μόνος τρόπος επιτυχίας των σκοτεινών σχεδίων σε βάρος των λαών ; Σχέδια που εξυφαίνονται από γνωστά – άγνωστα κέντρα, τα οποία προωθούν το χλευασμό και τα ειρωνικά σχόλια για όσους ασχολούνται με τη γνώση της ιστορίας χαρακτηρίζοντάς τους ανόητους, ρομαντικούς» και σε άλλο σημείο του άρθρου της παρατηρεί :

«Στην εποχή μας οι σύγχρονοι ναοί, που ο κάθε λαός οφείλει να σέβεται είναι τα χρηματιστήρια και οι τράπεζες. Τι τους θέλουμε, λοιπόν, τους αρχαίους ναούς και τα ιερά που ξυπνούν ενοχλητικές μνήμες παλαιών μεγαλείων !»

  Οι Ταλιμπάν κατέστρεψαν με τόσο μίσος τους μοναδικούς Βούδες, οι βόμβες στο Αφγανιστάν ρίχνονταν αδιακρίτως, και σε χώρους αρχαιολογικούς. Η Λιβύη βομβαρδίζεται για τη σωτηρία των αμάχων – ποιος νοιάζεται για τη σωτηρία του αρχαιολογικού της πλούτου ; Ψηφιδωτά και λιμάνια αρχαία καταστρέφονται. Για αρχαία θα μιλούμε τώρα ;

  Το Μάλι, μια χώρα αφρικανική χώρα, το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε πολιτική αστάθεια και αναβρασμό πραξικοπηματικό. Μέσα στην όλη αναστάτωση αντάρτικες ομάδες με καλάσνικοφ και τσεκούρια καταστρέφουν διάφορα μνημεία, που μάλιστα είναι χαρακτηρισμένα από την Ουνέσκο ως Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Τζαμιά και μαυσωλεία αγίων του Ισλάμ.

  Όλοι και όλες οι άνθρωποι που θέλουν την ειρήνη και την προκοπή, την προσωπική και κοινωνική ευδαιμονία, οφείλουμε να καταδικάζουμε κάθε πράξη βίας ενάντια στον άνθρωπο και ενάντια στα δημιουργήματά του. Καταστρέφοντας ένα μνημείο, ένα έργο τέχνης, ένα μνημείο της φύσης (και η οικολογική καταστροφή ανήκει στην ίδια ομάδα βίαιης και αντιανθρώπινης συμπεριφοράς), καταστρέφοντας σκόπιμα τον πολιτισμό το δικό μας ή των άλλων, αφαιρείς ένα λιθαράκι από τη ζωή σου, μια στιγμή από το μέλλον σου.

  Όσοι καταστρέφουν ή αρνούνται τον πολιτισμό, διαπράττουν μια γενοκτονία πρώτου μεγέθους.

Ξάνθη,  7 Ιουλίου 2012