Ζούμε σε μια περίεργη κατάσταση, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια. Θυμόμαστε αυτό που έλεγαν προ εικοσαετίας περίπου «νέα τάξη πραγμάτων».

Είναι η Παγκοσμιοποίηση, είναι η υποταγή της πολιτικής εξουσίας σε μια αφανή αράχνη οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων. Τι θα βγει από τη νέα αυτή τάξη πραγμάτων, ένας θεός ξέρει…

Είναι πολύ μεγάλο το θέμα τούτο, δε θα επεκταθώ προς το παρόν. Θα περιοριστώ στα του οίκου μας. Και θα εστιάσω το ενδιαφέρον μου στην πολιτική ιστορία του νεοελληνικού κράτους, στα κόμματα και ειδικότερα στο λεγόμενο δικομματισμό, για την επιβίωση του οποίου πιστεύω ότι εργάζονται τα σύγχρονα κόμματα, όσα είναι ενταγμένα μέσα στο υπάρχον σύστημα.

Θα ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία των κομμάτων και του δικομματισμού κατά το 19^ο αιώνα και στη συνέχεια θα καταπιαστούμε με το σημερινό πολιτικό status της χώρας μας.

Μέσα στις συνθήκες της ελληνικής επανάστασης του 1821 δημιουργήθηκαν τα πρώτα ελληνικά κόμματα, που ήταν προσανατολισμένα στην Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία.

Με την Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843 και τα τρία κόμματα θέλουν σύνταγμα και περιορισμό του βασιλιά, στην εθνοσυνέλευση συμφωνούν. Να θυμηθούμε ότι τα Συντάγματα του Αγώνα ήταν φιλελεύθερα και δημοκρατικά, όμως δεν τέθηκαν ποτέ σε ισχύ στο νέο ελληνικό κράτος, πρώτα από τον Ι. Καποδίστρια και μετά από τον Όθωνα. Αντίθετα προς τις βλέψεις της 3^ης Σεπτεμβρίου, με το σύνταγμα του 1844 δίνονταν πολλά δικαιώματα στο βασιλιά. Πάντως, κολοβός έστω, ριζώνει ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα και κατοχυρώνεται ο ρόλος των κομμάτων.

Ως το 1864 που ψηφίζεται νέο σύνταγμα τα κόμματα είναι στάσιμα. Ο Όθων παρεμβαίνει και τα κόμματα συγκρούονται με την αυλή. Με τον Κριμαϊκό πόλεμο (1853-56) και τα τρία κόμματα αποδυναμώνονται εντελώς.

Στα μέσα του 19^ου αιώνα, οι νέοι πλέον δεν είχαν βιώσει την Επανάσταση του 1821, άλλαξαν στάση ζωής, μορφώνονται και αστικοποιούνται. Κρίνουν το παρελθόν και το βασιλιά. Συγκροτούνται αντιπολιτευτικοί όμιλοι για μεταρρυθμίσεις. Το 1862 έχουμε Επανάσταση που οδηγεί στην αποχώρηση του Όθωνα.

Το 1862 γίνονται εκλογές με τοπικούς υποψηφίους. Μέσα σε γενικότερη πολιτική αστάθεια σε δύο χρόνια ψηφίστηκε το νέο σύνταγμα με βασιλευομένη δημοκρατία: λαϊκή κυριαρχία, καθολική ψηφοφορία, ανεξάρτητη δικαιοσύνη, δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, που βοήθησε την πορεία των κομμάτων. Το 1875 επιβάλλεται μάλιστα η αρχή της δεδηλωμένης : ο βασιλιάς πλέον έπρεπε να επιλέγει κυβέρνηση που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Η αρχή προτάθηκε από τον Χαρίλαο Τρικούπη που πίστευε στην ανάγκη συγκρότησης δύο κομμάτων ισχυρών, για σταθερές κυβερνήσεις.

Τα κόμματα του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη το 1884 είχαν το 92,2% του συνόλου, ο δικομματισμός θεμελιώθηκε. Ο Τρικούπης επιδίωκε εκσυγχρονισμό (με κράτος δικαίου, διοίκηση, γεωργία, άμυνα, συγκοινωνίες). Το 1893 το κράτος κήρυξε πτώχευση. Ο Δηλιγιάννης ήθελε μείωση φόρων και παροχή ευκαιριών, στηριγμένος σε παραδοσιακές δραστηριότητες. Κυρίαρχο ρόλο στα κόμματα έπαιζε η οικογενειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις, η εξαγορά ψήφων. Το εκλογικό σύστημα επέτρεπε να ψηφίζουν υποψηφίους από όλα τα κόμματα, ο ρόλος των κομμάτων ενισχύεται, ενώ οι υποψήφιοι προέρχονται από τα μέσα και ανώτερα στρώματα. Το κόμμα έκανε τα χατίρια των βουλευτών, υπήρχαν πάλι πελατειακές σχέσεις. Παλαιοκομματισμός και δικομματισμός πάνε χέρι χέρι.

Το αδιέξοδο μετά την πτώχευση του 1893 και την ήττα μας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 γενικεύεται. Στην περίοδο που ακολουθεί δημιουργούνται φιλόδοξα μικρά κόμματα που δεν καταφέρνουν όμως τίποτε.  

Τότε, το 1909 έχουμε το Στρατιωτικό Σύνδεσμο που οργανώνει το λεγόμενο Κίνημα στο Γουδί, προτείνοντας λύσεις στα χρόνια πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα και οδηγώντας στη δημιουργία ενός σύγχρονου αστικού κράτους. Επίσης παιδεία, τέχνη και πολιτισμός βρίσκονται σε ανοδική τροχιά μετά το νέο ξεκίνημα του 1909, που είναι, κατά τη γνώμη μου, συνέχεια του ανολοκλήρωτου αγώνα του 1821.

Το 1910 αποφασίζεται αναθεώρηση συντάγματος. Δεν ήταν, βέβαια, δυνατό να γίνει νέα αρχή με το ίδιο πολιτικό προσωπικό και με τις παλιές πολιτικές δομές.

Οι εκσυγχρονιστές συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που το 1910 δημιούργησε το κόμμα των Φιλελευθέρων. Προκήρυξε νέες εκλογές και κερδίζει τις 307 από τις 362 έδρες. Γίνεται μερική αναθεώρηση του Συντάγματος και ψηφίζονται νέοι νόμοι που εισήγαγαν πολλές μεταρρυθμίσεις. Και το 1912 ο Βενιζέλος κερδίζει άνετα τις εκλογές. Γίνονται προσπάθειες για την καλύτερη οργάνωση του κόμματος.

Τα αντιβενιζελικά κόμματα ήταν συντηρητικά, ήθελαν επιστροφή στο παρελθόν. Σοβαρότατη ομάδα ήταν η Κοινωνιολογική Εταιρεία, που το 1910 ιδρύουν το Λαϊκό κόμμα του Αλ. Παπαναστασίου με αιτήματα: Αναμόρφωση πολιτικού συστήματος και κοινωνική δικαιοσύνη.

Πέρασαν εκατό χρόνια από τότε που ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ακολουθώντας το δρόμο του Στρατιωτικού Συνδέσμου, έκανε τόσα για ένα νέο ξεκίνημα, μια νέα αρχή. Δε θα ασχοληθώ με την πολιτική ιστορία της εκατονταετίας 1912 – 2012, θα περιοριστώ μόνο στη διαπίστωση ότι γενικά στην περίοδο αυτή έχουμε πάλι δύο κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία, αλλάζουν τα ονόματα των κομμάτων, η ουσία όμως παραμένει η ίδια.

Στην περίοδο που αρχίζει από τη λεγόμενη ‘Μεταπολίτευση’ ως τις μέρες μας (1974 – 2012) έχει κατά την αντίληψή μου διαφοροποιηθεί ο δικομματισμός σε τρικομματισμό. Η λεγόμενη αριστερά, κομμουνιστική και μη, πολυδιασπασμένη και με ονόματα που κατά καιρούς αλλάζουν, είναι ένας τρίτος πόλος, ένα τρίτο δυνάμει κόμμα, που έχει ενταχθεί μέσα στο υπάρχον πολιτικό σκηνικό, επιλέγοντας όμως το ρόλο του καταγγέλλοντος το δικομματισμό εκ του ασφαλούς. Παίρνεις μέρος στο πολιτικό παιχνίδι χωρίς να θέλεις να κυβερνήσεις, για να εφαρμόσεις το πρόγραμμά σου. 

Ζούμε μέσα σε ένα περίεργο σκηνικό. 

Όλοι λένε ‘ναι’ σε αλλαγές, αλλά πουθενά δεν συμφωνούν με την οποιαδήποτε πρόταση.

Διαφωνούν με κάθε πρόταση, λες κι όλα ως τώρα ήταν τέλεια.

Τα υπάρχοντα κόμματα θέλουν να βγούμε από το αδιέξοδο αλλά τα ίδια να κρατήσουν τα κεκτημένα.

Γι’ αυτό δεν υπάρχει συγκροτημένη πρόταση για την έξοδο από την παρούσα κατάσταση.

Όταν παίζεις με τη φωτιά, κάποια στιγμή θα καείς.

Φαύλος κύκλος η αντιμετώπιση των αδιεξόδων με τις ίδιες δομές και τα ίδια πρόσωπα.

Όχι μερεμέτια και φιλανθρωπία.

Το τρίπτυχο : Ανάπτυξη – Δικαιοσύνη – Ελπίδα, μπορεί να αποτελέσει τη βάση για το νέο ξεκίνημα.

Η Ιστορία μπορεί να μας διδάξει. Αρκεί να έχουμε την τόλμη να την διαβάζουμε.

Έχω την πεποίθηση ότι ο ιδιότυπος δικομματισμός της εποχής μας / ή, ο κύκλος της Μεταπολίτευσης, όπως λένε / κλείνει, πνέει τα λοίσθια.

Ας ανοίξουμε τα μάτια μας…

Ξάνθη, 26 Μαρτίου 2012

*ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος- συγγραφέας, συντονιστής του Δικτύου Λόγου και Πράξης.